Πέρασαν 60 ολόκληρα χρόνια από το γεγονός που παρουσίασα στην εφημερίδα όλες αυτές τις μέρες. Εκείνο το βράδυ της Κυριακής, 4 Ιουλίου 1943. Οι κάτοικοι του Καστελλίου και της γύρω περιοχής ξύπνησαν από τις εκρήξεις του αεροδρομίου.

Ένας Δανός, ο υπολοχαγός Άντερς Λάσσεν, ένας Άγγλος λοχίας ο Νίκολσον, ένας δικός μας άνθρωπος, ο σμηνίας Κίμωνας Ζωγραφάκης και δυο Άγγλοι δεκανείς οι Τζόουνς και Γκρέιβς ανατίναξαν το αεροδρόμιο Καστελλίου.

Ήταν ένα μέρος του σχεδίου της παραπλάνησης των Γερμανών για απόβαση των συμμάχων στην Σικελία. Το εγχείρημα πέτυχε. Τα αεροπλάνα και οι βενζίνες καίγονταν στο Καστέλλι.

Υπήρχε όμως και τίμημα. Η εκτέλεση 19 ανθρώπων, δεκατριών Ελλήνων και έξι Ελληνοεβραίων.

Μεταξύ των εκτελεσθέντων και ο Μανόλης ο Κριτσωτάκης, οδηγός του Λάσσεν από τον Μουχτάρο.

Όλοι όσοι είχαν κάποια μικρή ή μεγάλη συμμετοχή στο σαμποτάζ γνώριζαν. Γνώριζαν ότι η ποινή αν τυχόν συλληφθούν είναι ο θάνατος. Και όμως δεν δείλιασαν. Και ο Πετρουγάκης ο Μιχάλης και ο Κριτσωτάκης ο Μανόλης και ο Τζουανάκης ο Γιώργης και εκείνη η θρυλική πια οικογένεια των πατριωτών Βαλαβάνηδων και όλοι οι τροφοδότες και οδηγοί των σαμποτέρ, ο Μύρωνας Μαρής, ο Κατσούνας, ο Ξυλούρης ο Νίκος, ο Κυριαζής ο Κυριάκος, ο Ορέστης ο Δαγκωνάκης, ο Ψαρομανόλης, ο Νίκος ο Σουρής, ο Μουρτζάκης ο Γρηγόρης, ο Αλεξάκης ο Μανόλης, ο Χαρίδημος ο Παπαδάκης, ο Ασλάνης ο Νίκος, ο Γκιαουράκης ο Μιχάλης, η Άννα η Καβουσανάκη, έγιναν ένα σώμα με τους σαμποτέρ, για την επίτευξη του στόχου. Την επιτυχία του σαμποτάζ.

Την επόμενη μέρα που το αεροδρόμιο κάπνιζε ακόμη από τις φωτιές, ένας άνεμος ελευθερίας απλώθηκε στην ψυχή εκείνων που αντίκριζαν αυτό το θέαμα και ένα μήνυμα στέλνονταν σε κείνους που δεν το έβλεπαν.

Το μήνυμα της νίκης. Όχι, η γερμανική μηχανή δεν ήταν ανίκητη.

Υ π ή ρ χ ε ε λ π ί δ α !

Σ’αυτό το κείμενο - αφιέρωμα στο Β’ σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου, ίσως να ξεχάστηκαν κάποιοι. Η πορεία της έρευνας ήταν επίπονη και επίμονη. Αν έγινε αυτό, τους ζητώ ευλαβικά συγνώμη. Η ιστορία του Καστελλίου τα χρόνια 1941-1944 είναι μεγάλη και άγνωστη. Η προσπάθειά θα τελειώσει, όταν γίνουν γνωστά όλα τα σημεία της. Εκείνα που μας κάνουν περήφανους σαν Κρητικούς αλλά και σαν Καστελλιανούς.

Βουνά μεταπατήσετε και κάμποι κουνηθείτε !

Την Κρήτη άγρια θεριά βουλήθηκαν να πάρουν

και πέμπουν τα φουσάτα τους καλοαρματωμένα

ορμούνε από τη θάλασσα, πνίγει τσι και ρουφά τσι,

και τσάκισαν τα μούτρα τους στα κρητικά χαράκια !

Και χύνουνται απ’τον ουρανό σαν όρνια λυσσασμένα

με ράμφη από σίδερο και μ’ατσαλένια νύχια

και με τα μαύρα τους φτερά σκεπάσανε την Κρήτη…

Όπου χαράκι, Κρητικός, κι όπου πέτρα τουφέκι !

Κι απλώνεται οχλοβοή και κουρνιαχτός μεγάλος

κι η Κρήτη μέσα στη φωθιά και στον καπνό σφαδάζει.

Και πολεμούνε οι κρητικοί με νύχια και με δόντια με δίχως όπλα : Μοναχά με της καρδιάς τη φλόγα,

για να μην ξανασκλαβωθεί ποτέ, ποτέ η μάνα Κρήτη !

Μα ήταν οι εχθροί πολλοί, περίσσια αρματωμένοι

και της ξεσκίσαν το κορμί κι ελύγισε η Λεβέντρα,

και την αλυσοδέσανε σε σκοτεινά μπουντρούμια !

Χήρες ’πομείνανε οι νιες, χωρίς παιδιά οι μάνες,

πολλά κοπέλια αγέννητα, με δίχως πατεράδες !

Μα από το αίμα πού’τρεχε ποτάμι απ’τις πληγές της

Δράκοντες πεταχτήκανε με πυρωμένα μάτια

με φυσεκλίκια σταυρωτά κι αμάλαγα τουφέκια

και στέσαν τα λημέρια τους στο Γέρο Ψηλορείτη

στα Λασιθιώτικα βουνά και στην Ψαρή – Μαδάρα,

κι ήτανε η μάνητα πολλή και η οργή μεγάλη

για κείνους που πατήσανε τα πατρογονικά τους.

Γίνηκε η μάνητα φωθιά κι η οργή αστροπελέκι.

Μέρα και νύχτα τον εχθρό μ ’αντρεία επολεμούσαν

κι είδε το άδικο ο Θεός κι έδωσε την ευχή Του,

και τον εγονατίσανε κι ελευτερώθη η Κρήτη !

( Ρένα Μπαντουβά Μελά )

Υ.Σ. Μοναδική μαρτυρία της νύχτας 4 προς 5 Ιουλίου 1943, μου παρέδωσε εγγράφως ο συνταξιούχος γραμματέας της πρώην Κοινότητας Καστελλίου, Σπύρος Καρυωτάκης.

Παιδί 13 χρονών, βρέθηκε τυχαία την νύχτα του σαμποτάζ με τους συγγενείς του, στην θέση Δροζιτόπουλο, 300 μέτρα πάνω από το αεροδρόμιο Καστελλίου, για να θερίσουν την επόμενη αυγή κριθάρι. Έτσι θαύμασε όλη την ανατίναξη του αεροδρομίου και περνώντας το πρωί κοντά από τα σύρματα, είδε και πήρε το ψαλίδι που άφησαν οι σαμποτέρ. Το ψαλίδι και την παρακάτω μαρτυρία μου παράδωσε στις 29 Ιουνίου 2003.

…ήμουνα παιδί. Μαθητής της Β΄ Γυμνασίου, καλοκαίρι 1943. Τα αδέλφια Καρυωτάκης Μανόλης και Καρυωτάκης Γεώργιος του Σπυρίδωνα είχανε πάρει τα πιο μεγάλα τους παιδιά

( σ’αυτά κι εγώ ) και με το ηλιοβασίλεμα βρεθήκαμε στη θέση Δροζιτόπουλο στο ανατολικό σπηλιάρι. Από τη θέση αυτή φαίνεται χαμηλά το μισό βορεινό μέρος του αεροδρομίου Καστελλίου και όλος ο ανατολικός κάμπος μαζί με το Καστέλλι-Πολυθέα-Διαβαϊδέ.

Σκοπός μας ήτο να κοιμηθούμε και με την πρωινή αύρα δροσιά να θερίσουμε το κριθάρι στα ανατολικά πεζούλια του Δροζιτόπουλου που ο μπάρμπα-Γιώργης είχε σπείρει.

Αφού έδεσαν τα ζώα ( δυο γαϊδούρια, δυο αίγες, μια αγελάδα ) και έστρωσαν πρόχειρα κάτω από τα εκεί ελαιόδενδρα, πέσαμε για ύπνο ώστε ενωρίς το πρωί να σηκωθούμε για το θερισμό του κριθαριού.

Κατά τα μεσάνυχτα μια εκκωφαντική έκρηξη μας ξύπνησε και τεράστιες φλόγες υψώνονταν στον ουρανό.

Ένα βομβαρδιστικό αεροπλάνο στο καταφύγιό του στο Βιγλί είχε λαμπαδιάσει. Ακούστηκαν πολλές άλλες εκρήξεις που ανατίναξαν τις αποθήκες με τα βαρέλια τις βενζίνες των αεροπλάνων.

Το θέαμα από εκεί ψηλά που είμαστε, είναι δύσκολο να το περιγράψω. Ένα μόνο μου έμενε : Από τις πολλές φωτιές των βενζινών, ολόκληρα βαρέλια έσκαγαν σε ύψος 30-50 μέτρων και η νύχτα εγινότανε μέρα.

Το θέαμα αυτό, όλα τα άτομα και των δυο φαμιλιών ήμασταν όρθια και με φόβο θαυμάζαμε.

Έβαλαν οι προβολείς του αεροδρομίου προς το Κεφάλι και προς την Κόκα ( τα πρώτα χαράκια έξω από το Διαβαϊδέ ) και εσταύρωναν τις ανατολικές πλαγιές από εκεί που μπήκανε οι σαμποτέρ κομάντος, μεταξύ των οποίων και ο Κίμωνας Ζωγραφάκης, όπως μάθαμε αργότερα.

Τότε ακούστηκαν οι φωνές των πατεράδων μας:

-Θέσετε γρήγορα στα ρούχα και μη κινείστε όρθιοι !!!

Μεγάλα πολυβόλα εγάζωναν κατά διαστήματα την περιοχή. Την αυγή αφού γρήγορα θερίσαμε, φόρτωσαν μόνο το ένα γαϊδούρι και έπεσε ο κλήρος σε μένα, τον μεγαλύτερο να μεταφέρω το κριθάρι στο αλώνι κοντά στη Λούτρα στο Καστέλλι.

Οι γονείς μας έφυγαν για την Αρμάχα, γιατί φοβήθηκαν πως θα γινότανε συλλήψεις από τους Γερμανούς.

Εγώ οδήγησα το φορτωμένο με τα στάχυα γαϊδούρι, πέρασα από τη θέση Αθάνατοι (όπου ρέμα) κοντά στο Βιγλί και είδα το ψαλίδι που χρησιμοποίησαν οι σαμποτέρ κομάντος κι έκοψαν τα συρματοπλέγματα για να μπουν μέσα στην απαγορευμένη ζώνη, να κρέμεται πάνω στα κομμένα σύρματα.

Τότε αφού είδα ότι κανείς δεν με έβλεπε, τρέχω, ξεκρεμώ και παίρνω το ψαλίδι, που το δίπλωσα ( γιατί είναι πτυσσόμενο ), το έβαλα μεσοσώμαρα στα στάχυα.

Το ψαλίδι αυτό το διατήρησα μέχρι σήμερα και είναι μια απόδειξη του ηρωισμού των σαμποτέρ και των ανδρών της Εθνικής Αντίστασης κατά των κατακτητών Γερμανών.

Σπύρος Καρυωτάκης

Συντ/χος Γραμμ. Κοινότητας Καστελλίου

Ιούνιος 2003

Βιβλιογραφία:

Προφορικές διηγήσεις

Κίμωνας Ζωγραφάκης – Καστέλλι

Τζουανάκης Γεώργιος ή Κόκκινος – Αμαριανό

Αλεξάκης Αντώνης – Νιπιδιτό

Ασλάνης Νικόλαος – Κάτω Πουλιές

Καβουσανάκη Γκιαουράκη Άννα – Γεράκι

Στρατουδάκη Σοφία Ξυλούρη – Παναγιά Μονοφατσίου

Πετρουγάκης Μιχάλης – Ευαγγελισμός

Βαλαβάνης Κώστας – Αποίνι

Ψαράκης Μανόλης ή Ψαρομανόλης – Αμαριανό

Ψαράκης Κωστής – Άγνος

Εφταμηνιτάκης Γρηγόρης – Πλάτανος Αμαρίου

Σταυρακάκης Παναγιώτης – Πεζά

Παπαδάκη Παρασκευή – Αμαριανό

Ελευθερία Ψαράκη, Τζιμπιμπάκη – Αμαριανό

Ζαχαρένια Μετοχιανάκη, Μπουλουκάκη – Λιλιανό

Μαρία Μετοχιανάκη – Λιλιανό

Μιχάλης Γκιαουράκης – Γεράκι

Σπύρος Καρυωτάκης - Καστέλλι

Βιβλία:

Νικόλαος Κοκονάς : Βρετανοί κατάσκοποι στην Κρήτη

Mogens Kofod – Hansen: ANDY –A PORTRAIT OF THE DANE Majior Anders Lassen

Αντώνη Σανουδάκη : Γρηγόρη Χναράκη – Αντάρτικες Στράτες

Γιώργου Χαροκόπου : Το φρούριο Κρήτη

Γιώργου Χαροκόπου : Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε

Χανς Άντολφ Τζακόμπσεν – Γιούρκεν Ρόβερ : Αποφασιστικές μάχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Αντώνη Σανουδάκη : Γιώργη Τυράκη – Επιχείρηση Κράιπε

Μάρκου Πολιουδάκη – Αντίσταση Κρήτης 1941-1945

Κάββος Γεώργιος : Γερμανοϊταλική Κατοχή και Αντίσταση Κρήτης 1941-1945

James D. Labb : The invisible Raiders

www.geocities.com/armdury/anterslassen : Βιογραφικό Άντερς Λάσσεν

Σταμάτης Αποστολάκης : Η Μάχη της Κρήτης στη Νεοελληνική Ποίηση

Χάρης Σαριδάκης : Αντίλαλοι της Κρητικής Ελευθερίας

Γεωργίου Χρηστάκη : Επαρχία Βιάννου 1940 – 1945

Ασκληπιός Θεοδωράκης : Η Εθνική Αντίσταση Κρήτης 1941 – 1945

Δρ. Μάρτιν Ζέκεντορφ : Η Ελλάδα κάτω από τον αγκυλωτό σταυρό

Ν. Καζαντζάκης, Ι. Κακριδής, Ι. Καλλιτσουνάκης : Έκθεσις της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη

Ιάσων Σταυρακάκης : Απειλή και Αντίσταση

Χρηστάκης Γεώργιος : Επαρχία Βιάννου 1940 – 1945

Τζακ Σμιθ Χιουζ : Απόρρητη αναφορά της δράσεως της S.O.E. στην Κρήτη 1941- 45

Αναφορά:

Tatigkeitsbericht der Abteilung Ic 22. Jnf. Div.

Zum Kriegstagebuch Nr. 13

Der Abt. Ia fur die Zeit vom. 1. 1. – 31. 12. 43

45374

Επιστολές:

Πάτρικ Λη Φέρμορ : Επιστολή της 11ης Ιουλίου 1943 προς τους συναγωνιστές του και προς τους Κρήτες

Μάρτιν Ζέκεντορφ : Επιστολή προς Γιώργο Καλογεράκη στις 25/2/2003

Αρχείο:

Ανέκδοτο αρχείο Κίμωνα Ζωγραφάκη

Εφημερίδες:

Νέα Πολιτεία : Άρθρο του Γιώργου Χαροκόπου στις 7/6/1970

Κρητικός Κήρυξ : 8 Ιουλίου 1943, 10 Ιουλίου 1943, 13 Ιουλίου 1943, 14 Ιουλίου 1943, 15 Ιουλίου 1943, 16 Ιουλίου 1943

Φωτογραφίες:

Αρχείο - Roberto Lebold

Αρχείο - Γιώργου Καλογεράκη

Πολιτιστικός Σύλλογος Παναγιάς Μονοφατσίου