Μια τριλογία της ρευστής ταυτότητας του ανθρώπου της νεωτερικότητας αποτελεί το νέο βιβλίο του Μανόλη Πρατικάκη «Σύνδρομο Fregoli» που παρουσιάστηκε την προηγούμενη Τρίτη στο Ηράκλειο.
Ο Μ. Πρατικάκης μιλά στην «Π» για την ποίηση, την ψυχιατρική και αποκαλύπτει τα επόμενα βήματά του.
Τι σας οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου «Σύνδρομο Fregoli»;
«Διαβάζοντας πριν από λίγα χρόνια στο «Σωσία» του Ντοστογιέφσκι, που με συγκλόνισε, με τη διεισδυτικότητά του και την κλινική του περιγραφή, χωρίς ο συγγραφέας να είναι γιατρός και χωρίς να έχει αντιμετωπίσει αυτή τη σπάνια και δύσκολη νοσολογική οντότητα, θυμήθηκα ότι στην καριέρα μου ως ψυχιάτρου είχα αντιμετωπίσει τέσσερα περιστατικά Σωσία. Ανέσυρα από τα αρχεία το υλικό και άρχισα να το επεξεργάζομαι. Αυτό ήταν το έναυσμα, το επιστημονικό υλικό να το βάλω σε μια αφηγηματική, λογοτεχνική τάξη. Μέσα από την κλινική καταγραφή ανακάλυψα μια βαθύτατη όσο και δραματική Αλληγορία. Το «σύνδρομο Fregoli» αποτελείται από μια νουβέλα και δυο διηγήματα. Είναι μια τριλογία της ρευστής ταυτότητας του ανθρώπου της νεωτερικότητας, που δεν μπορεί να κρυσταλλωθεί σε σώμα, με κάποιες θεμελιώδεις αρχές και αξίες καθώς τα πάντα μεταβάλλονται με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, που δεν προλαβαίνει να τα αφομοιώσει. Οι ξέφρενοι ρυθμοί της ανάπτυξης, τον αποσυναρμολογούν στα επιμέρους χωρίς να μπορεί να έχει μια σφαιρική εικόνα του κόσμου και του εαυτού του.
Και στα τρία κείμενα οι ήρωες συγχέουν τα όριά τους, προσπαθούν απεγνωσμένα να εγκαταλείψουν τον εαυτό τους και να γίνουν κάποιοι άλλοι, πληρώνοντας ακριβά το τίμημα της αναυθεντικότητας. Οι ήρωες βουτούν μέσα στην ψύχωση, την αποπροσωποποίηση και τους εφιάλτες, καθώς τους κυνηγούν τα εσωτερικά τους φαντάσματα που προβάλλουν στην εξωτερική πραγματικότητα και γίνονται οι διώκτες τους. Έτσι, είναι πραγματικές βιωμένες ιστορίες που με συγκλόνισαν και μετατράπηκαν σε αφηγήματα. Με τη στάση τους και το ανορθόδοξο πάθος τους καταγράφω μια αίρεση βίου, μια ανατροπή των κανόνων της ορθοφροσύνης που τα κάνει νομίζω ενδιαφέροντα. Μέσα από τα συχνά φωτεινά τους παρατηρήματα λάμπει ο υπαρξιακός τους πυρήνας αυθεντικός και ανεπιτήδευτος, ανθρώπινος, εισπρακτικός μέσα στα πολύπλοκα διανοητικά τους αδιέξοδα. Μπορεί να μοιάζουν παράλογα και εξωπραγματικά, αλλά δεν είναι, συμβαίνουν σε ανθρώπους σαν κι εμάς και ό, τι έχει συμβεί σε εκείνους μπορεί να συμβεί και σε εμάς όπως το περίφημο διήγημα του Τσέχοφ «θάλαμος 6». Τελικά το Fregoli είναι μια αλληγορία, όπως είπα, με τη ρευστότητα της ταυτότητας μας, των όρων και των ορίων μας . Μια αλληγορία με την αμείλικτη ματιά του κοινωνικού θηρίου που μας ελέγχει και μας τρομοκρατεί με τους αυταρχικούς του κώδικες.»
Η επιστήμη της ψυχιατρικής αποτελεί έναυσμα για δημιουργία;
«Η επιστήμη της ψυχιατρικής βοηθάει να ανασύρω υλικό από τα ασυνείδητα περιεχόμενα που αποτελούν ένα απέραντο ορυκτό πλούτο, ακόμα άτμητο και αδιαμόρφωτο που ζητάει να ανέβει στο φως της συνείδησης για να τον βάλει ο ποιητής σε μια ηθική τάξη, από όπου ίσως θα προκύψει ένα έργο τέχνης.
Η ψυχιατρική φωτίζει σκοτεινές περιοχές του ανθρώπινου ψυχισμού, απωθημένους φόβους, ενοχές, λησμονημένες τραυματικές εμπειρίες, ξεχασμένες ματαιώσεις. Δηλαδή, ένα υλικό έντονα φορτισμένο και άγνωστο που ανεβάζει ένα λεπτό, ηθικό μαρτύριο . Αυτό το ασυνείδητο υλικό που έρχεται στο φως της συνείδησης είναι ιδιαίτερα χρήσιμο ως λογοτεχνική ύλη, είναι ένας άγνωστος ορυκτός πλούτος που γνωρίζοντάς τον μας μεγιστοποιεί την αυτογνωσία και παράλληλα ζητά να μπει σε μια αισθητική τάξη, δηλαδή, να γίνει έργο τέχνης.
Η ψυχιατρική, λοιπόν, αναλύει, ερμηνεύει, απομαγεύει, φωτίζει ακόμα και μέσα από τα συμπτώματα των ασθενών. Συχνά τα συμπτώματα είναι μια μεταγλώσσα του σώματος και της ψυχής, είναι ένα ανθρώπινο ράγισμα μπρος στη συνωμοσία της άκαμπτης και αδιάλλακτης συνωμοσίας του εγώ μας. Τα συμπτώματα είναι η κατακραυγή της απονενοημένης μας μέριμνας για να κρύψουμε το αληθινό μας πρόσωπο. Είναι ένας σηματωρός της αλήθειας που διαφεύγει στρεβλωμένη μέσα από την εκτροπή που η ψυχανάλυση μεταφράζει. Είναι, τελικά, η φανέρωση της πλαστογραφίας του ψεύδους και της υποκρισίας του καθενός μας για να στήσουμε το θλιβερό μας πορτρέτο θυσιάζοντας ό, τι γνήσιο και αληθινό μας ενέχει. Σε έναν αλλοτριωμένο κόσμο συχνά τα συμπτώματα είναι τα αληθινά γνωρίσματα των ανθρώπων. Από την άλλη η λογοτεχνία και ιδιαίτερα η ποίηση συνθέτει, συμπυκνώνει, συμβολοποιεί με πρωτότυπες μεταφορές , μαγεύει, δίνει ρυθμό στη φρίκη, μουσική στην απελπισία αλλά πάνω από όλα είναι γλώσσα και η γλώσσα είναι το μεδούλι της σκέψης μας, το περιβάλλον μας, η ιστορία μας , το πνευματικό μας οικοσύστημα, η κοινή μας πατρίδα. Για αυτό ένας γλωσσολόγος είπε κάποτε πως περισσότερο από μια χώρα κατοικούμε μια γλώσσα».
