Γράφει ο Γιώργης Καλογεράκης δάσκαλος

Μέρος 1ο

Ιστορική τοποθέτηση

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1918 με το παλαιό ημερολόγιο, στις 18 Σεπτεμβρίου με το νέο, στο μέτωπο της Μακεδονίας γύρω από την Δοϊράνη, σε μία σκληρή μάχη συγκρούστηκαν τα στρατεύματα της Κρητικής Μεραρχίας με τα Βουλγαρικά των κεντρικών αυτοκρατοριών. Η μάχη ήταν ολοήμερη και σκληρή, αφήνοντας πίσω στο τέλος της πολλούς νεκρούς και τραυματίες και από τις δύο πλευρές των αντιμαχομένων. Για την περιγραφή της ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο

«Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον πρώτον Παγκόσμιον Πόλεμο 1914 – 1918», έκδοση ΔΙΣ, Αθήνα 1961, τόμος 2ος, σελ. 142 - 149 ).

…την Μεραρχία Κρήτης, η οποία διοικείτο από τον υποστράτηγο Σπηλιάδη Παναγιώτη, την αποτελούσαν το 8ο και 9ο Σύνταγμα Κρητών, το 29ο Σύνταγμα Πεζικού, τις Κ1 και Κ2 Μοίρες Ορειβατικού πυροβολικού, με δύο πυροβολαρχίες η κάθε μια και από την Διλοχία Σκαπανέων. Τα τμήματά της αγνοούσαν τελείως την εδαφική διαμόρφωση του εδάφους στο οποίο θα έκαναν την επίθεση, όπως αγνοούσαν και το πως ήταν οργανωμένος ο εχθρός. Επί πλέον οι στρατιώτες και αξιωματικοί ήταν υποχρεωμένοι να συνεργαστούν με τον Βρετανικό στρατό για πρώτη φορά, χωρίς να έχουν προσανατολιστεί με επάρκεια για τις αντιλήψεις των βρετανών σχετικά με τις μεθόδους και την τακτική που εφαρμόζει στις μάχες…

…η Μεραρχία διέθεσε δυο συντάγματα στην πρώτη γραμμή, δεξιά το 29ο Σύνταγμα Πεζικού, ( Ταγματάρχης Τυπάλδος Βασίλειος ), που υποστηριζόταν από την Κ2 Μ.Ο.Π.

( Ταγματάρχης Πυροβολικού Ταβουλάρης Κυριάκος ) και αριστερά το 9ο Σύνταγμα Κρητών ( Συνταγματάρχης Μίνης Παναγιώτης ) που υποστηριζόταν από την Κ1 Μ.Ο.Π.

( Ταγματάρχης Μαγιάκος Πέτρος). Το 8ο Σύνταγμα Κρητών ( Αντισυνταγματάρχης Πετροπουλάκης Δημήτριος ) έμεινε σε εφεδρεία…

…την 03.00 της 5 Σεπτεμβρίου 1918, τα Συντάγματα της Μεραρχίας Κρήτης που είχαν οριστεί για την επίθεση, εξόρμησαν με απόλυτη σιγή προς τη προκεχωρημένην γραμμή του εχθρού, χωρίς καμιά προπαρασκευή πυροβολικού…

…Το 29ο Σύνταγμα Πεζικού που έκανε την επίθεση από την δεξιά πλευρά προχωρούσε σε έδαφος ομαλό, γεμάτο από θάμνους όμως και με κάλυψη από μικρά δάση, αδιάβατα σε μερικά σημεία. Την 05.30 το Σύνταγμα, κάτω από τα πρώτα πυρά του εχθρού, άνοιξε με ειδικά ψαλίδια περάσματα στα εχθρικά συρματοπλέγματα. Ο εχθρός μετά από σύντομη και ασθενή αντίσταση υποχώρησε προς την πρώτη του γραμμή…

…το 9ο Σύνταγμα Κρητών που έκανε την επίθεση από την αριστερή πλευρά, αφού προχώρησε γρήγορα, έφθασε στις 04.45 μπροστά στα συρματοπλέγματα της προκεχωρημένης εχθρικής γραμμής. Αφού ανοίχτηκαν αμέσως με ψαλίδια περάσματα στα συρματοπλέγματα, το Σύνταγμα όρμησε εναντίον των θέσεων του εχθρού, δεχόμενο ήδη τα πρώτα πυρά του εχθρού. Τα δυο τάγματα της πρώτης γραμμής αφού εξουδετέρωσαν την αντίσταση του εχθρού, κατέλαβαν την προκεχωρημένη του γραμμή και εξακολούθησαν την προέλασή τους μέχρι την γραμμή Λόγκ Γουντ – Γκεβεσεκλή ( Ρεματιά ), στην οποία έφτασαν στις 07.00. Στην γραμμή αυτή το Σύνταγμα σταμάτησε για να ανασυνταχτεί, περιμένοντας να ανοιχτούν ρήγματα στα εχθρικά συρματοπλέγματα από τα πυρά του πυροβολικού, για να επιτεθεί κατά της πρώτης εχθρικής γραμμής…

…στις 14.45 έγινε ένα άτυχο περιστατικό, το οποίο υπήρξε η κύρια αιτία της αποτυχίας της δεύτερης επίθεσης. Οι οβίδες του εχθρικού πυροβολικού προκάλεσαν φωτιά στα ψηλά και ξερά χόρτα, μπροστά από τις κατεχόμενες θέσεις από τα τμήματα του 9ου Συντάγματος. Η φωτιά βοηθούμενη από τον δυνατό άνεμο που φυσούσε εξαπλώθηκε γρήγορα, και κύκλωσε απειλητικά δύο από τους λόχους του 1/9 Τάγματος, στους οποίους πολλοί άνδρες έπαθαν εγκαύματα. Οι λόχοι αυτοί, που από το πρωί ήδη είχαν δοκιμαστεί σκληρά από τα σφοδρά εχθρικά πυρά, υποχώρησαν με σχετική αταξία, προς τη χαράδρα Γκεβεσεκλή Ντερέ. Η κίνηση αυτή εκλόνισε την παράταξη του Συντάγματος και δεν μπόρεσε το Σύνταγμα να πάρει μέρος στην δεύτερη επίθεση…

…από το πρωί της 6ης Σεπτεμβρίου άρχισε η αντικατάσταση των μονάδων της Μεραρχίας από την 28η Βρετανική Μεραρχία. Τα Συντάγματα αποσύρονταν διαδοχικά από την γραμμή του μετώπου και συγκεντρώνονταν στα μετόπισθεν.

Οι απώλειες της Μεραρχίας ήταν 144 νεκροί απο τους οποίους 11 αξιωματικοί και 573 τραυματίες απ τους οποίους 33 αξιωματικοί…

…στις 6 Σεπτεμβρίου το πυροβολικό των δύο αντιπάλων σίγησε, επικράτησε στο τμήμα αυτό του μετώπου πλήρης ηρεμία. Ο απολογισμός της επιθέσεως εναντίον της εχθρικής τοποθεσίας Μπλάγκα Πλάνινα περιορίστηκε μόνο στην κατάληψη της προκεχωρημένης εχθρικής γραμμής. Ολόκληρη η κύρια τοποθεσία του εχθρού παρέμεινε άθικτη και οι αντικειμενικοί σκοποί της επίθεσης δεν είχαν πετύχει…



Η Πηνελόπη Δέλτα

για την μάχη

της Δοϊράνης

Στο προσωπικό ημερολόγιο της Πηνελόπης Δέλτα, υπάρχει μία εγγραφή για την μάχη της Δοϊράνης.

Κηφισιά, Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου 1918

Πολεμούν στη Δοϊράνη και σ’όλο το μέτωπο από Δοϊράνη ως το Περιστέρι. Πήραμε τη Χούμα και τη Ντουτίκα, μα η Δοϊράνη βαστά και οι θυσίες είναι μεγάλες. Έφθασαν 1200 πληγωμένοι χθες, ως προχθές έλεγαν πως έπεσαν 3 ως 4000. Ίσως να είναι και περισσότεροι. Σκοτώθηκε ο συνταγματάρχης Μανωλάκης. Ήταν άρρωστος και βλέποντας πως δεν τον βαστούν τα πόδια του, ζήτησε φορείο και διέταξε να τον παν στην πρώτη γραμμή. Οι άντρες του, φανατισμένοι, όρμησαν στην έφοδο και σε κάθε άλμα τους διέταζε και κείνος να τον μεταφέρουν στην πρώτη γραμμή για να διευθύνει τη μάχη. Ως που έπεσε μια οβίδα και σκότωσε τρεις από τους τέσσερις τραυματιοφορείς, πληγώνοντας τον τέταρτο. Τον Μανωλάκη τον πλήγωσε βαριά στο πρόσωπο και του έκοψε το δεξί χέρι και πόδι. Όταν τον μετέφεραν πίσω, ζήτησε λίγο τσάι και ξεψύχησε. Είναι από τα πρώτα θύματα.

Η μάχη εξακολουθεί. Οι Σέρβοι, που πολεμούν με Γάλλους και δικούς μας, έφθασαν στο Δεμίρ-Καπού, στον Αξιό και το πήραν. Δικός μας τομεύς είναι από τη Ντένα ως τη Δοϊράνη όπου είναι και Άγγλοι. Η Δοϊράνη είναι φοβερά οχυρωμένη και έχει μεγαλύτερες δυνάμεις από ότι είχαμε υπολογίσει.

(Αρχείο της Πηνελόπης Δέλτα, τόμος Α΄, Ελευθέριος Βενιζέλος, Αθήνα 1978, σελ. 43)



Η συμμετοχή του τόπου μας

Στην μάχη της Δοϊράνης η συμμετοχή των στρατιωτών του Δήμου Καστελλίου ήταν καθοριστική έχοντας και το δικό της τίμημα.

Τρεις νεκροί Μανόληδες, ο Λοχαγός Λαμπράκης Μανόλης από το χωριό Αμαριανό, ο στρατιώτης Λιανάκης Μανόλης από το χωριό Γεράκι και ο στρατιώτης Μπιτζαράκης Μανόλης από το χωριό Μπιτζαριανώ.

Τρεις τραυματίες ο Οικονομάκης Νικόλαος από το χωριό Αποστόλοι, ο Πολεμαρχάκης Νικόλαος και ο Μαραυγάκης Αθανάσιος από το χωριό Καστέλλι.

Δύο μετάλλια ανδρείας στον Πολεμαρχάκη Νικόλαο από το Καστέλλι, Οικονομάκη Νικόλαο από τους Αποστόλους και μια τιμητική προαγωγή στον βαθμό του λοχία του στρατιώτη Χαλκιαδάκη Γεωργίου από το Καστέλλι.



Λιανάκης Εμμανουήλ

του Νικολάου

Ο Λιανάκης Μανόλης ήταν γιος του Νικολάου και της Μαρίας Αγριμανάκη από το χωριό Γεράκι Πεδιάδος. Τα άλλα παιδιά του Νικολάου Λιανάκη ήταν ο Στέλιος, η Ελένη, η Καλλιόπη και ο Γιώργης. Ο Μανόλης Λιανάκης υπηρετούσε στο 9ο Σύνταγμα Κρητών, της Μεραρχίας Κρήτης. Έλαβε μέρος στις 5 Σεπτεμβρίου 1918 με το Σύνταγμά του στην μάχη της Δοϊράνης. Στις 14.45 μ. μ. στην διάρκεια της μάχης, τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού μετέδωσαν φωτιά στα ξερά χόρτα στις θέσεις που κατείχε το 9ο Σύνταγμα Κρητών. Ο Μανόλης Λιανάκης τυλίχτηκε στις φλόγες και κάηκε ζωντανός. Ήταν τραυματισμένος και μη μπορώντας να μετακινηθεί, δεν απέφυγε το μοιραίο. Η Μεραρχία Κρήτης απέδωσε πολεμικό σταυρό στον Μανόλη Λιανάκη μετά θάνατον. Η επιστολή που στάλθηκε στον πατέρα του υπάρχει, και γράφει :

Μεραρχία Κρήτης

Επιτελικόν γραφείον 113

Αριθμός 120 30 / 113

Προς

Την Αστυνομικήν Διεύθυνσιν Ηρακλείου

Αναγγείλατε παρακαλώ εις την οικογένειαν της εις του χωρίου Γεράκι Ηρακλείου καταγομένου στρατιώτου Λ ι α ν ά κ η

Ε μ μ α ν ο υ ή λ του Νικολάου ότι ούτος ηρωικώς μαχόμενος υπέρ πατρίδος έπεσεν ενδόξως την 5ην Σεπτεμβρίου 1918 εν τη μάχη της Πλάγκα Πλάνινα του Μπέλες.

Αι οικογένειαι των ανδρείων τούτων συμμαχητών μου έστωσαν υπερήφανοι διότι εδόθη αυταίς ευκαιρίαν να προσενέγκωσι την υψίστην προς την πατρίδα θυσίαν δια του αίματος των τέκνων των τούτων εν τω ιερώ αγώνι. Η πατρίς θα ……… δια τους ημετέρους ήρωας τούτους. Αι μεταγενέστεραι γεναιαί θα στέφωσι δια κλάδων δάφνης τους τάφους αυτών. Η ιστορία και η ποίησις μετά θαυμασμού και ευγνωμοσύνης θα διαμνημονεύωσι ……. και θα παρορμώσι τους επιγενομένους προς μίμησιν.

Δι ημερησίας διαταγής προς πάντας τους Σώματος και τους σχηματισμούς της Μεραρχίας διαμνημονεύωσι ευφήμως τους ανωτέρω άνδρας και απένειμον πολεμικούς σταυρούς επιδοθησομένους ευκαιρία εις τας οικογενείας αυτών προς αιωνίαν ανάμνησιν της υπερτάτης υπέρ της πατρίδος υπηρεσίας των.

Παρακαλώ όπως αντίγραφον του παρόντος εγγράφου επιδοθή μερίμνη υμών εις εκάστην των οικογενειών των πεσόντων προς δε τούτω τοιχοκολληθώσι ταύτα και εις το κεντρικότερον μέρος της κωμοπόλεως ή χωρίου εξ ου κατάγονται όπως λάβωσι γνώσιν πάντες οι ομοχώριοί των.

Γνωρίσατε παρακαλώ ημών την λήψην της παρούσης και εκτέλεσιν των ανωτέρω.

Τ.Τ. 903 Τη 18 Οκτωβρίου 1918

Μεραρχία Κρήτης

Ι. Σπηλιάδης - Υποστράτηγος

Η μητέρα του Μανόλη Λιανάκη, Μαρία, μην μπορώντας να αντέξει τον χαμό του πρωτότοκου γιου της πέθανε μετά από σύντομο χρονικό διάστημα.

Ο πατέρας του Νικόλαος ξαναπαντρεύτηκε με την Διαμάντω, το γένος Καγουδάκη και απέκτησε άλλο ένα γιο. Επειδή είχε χαθεί ο γιος του Μανόλης στον πόλεμο, τον ονόμασε κι αυτόν Μανόλη.

Είναι χαρακτηριστικό ότι και ο δεύτερος Μανόλης Λιανάκης χάθηκε με τον ίδιο τρόπο που χάθηκε και ο αδελφός του. Πριν λίγα χρόνια σε μεγάλη ηλικία, κάηκε από φωτιά στο σπίτι που ζούσε στην περιοχή Γαζέπη Μύλο. Στο Γεράκι ζει σήμερα ο αδερφός του Μανόλη Λιανάκη, Γιώργης με την γυναίκα του Παρασκή. Για τον θάνατο του αδερφού του θυμάται : …όταν ήθελα να φύγει ο αδερφός μου στον πόλεμο μαζί με άλλα χωριανάκια από το χωριό εγλεντίζανε επαδέ σ’ένα σπίτι. Ο αδερφός μου επήρε το τουφέκι του πατέρα μας και έπαιζε μπαλωθιές. Και η μάνα μας του’λεγε μην παίζεις μπαλωθιές γιατί τα φυσέκια είναι λίγα και θα τα κάψεις και θα μαλώνει ο πατέρας σου. Απηλοήθηκε ο αδερφός μου και τσ’είπε ετούτα είναι και μένα μάνα οι χαρές μου ! Σαν να το’ξερε ότι δεν ήθελα να ξανάρθει. Ο Μανόλης δεν εσκοτώθηκε στη μάχη. Ήτονε τραυματισμένος. Εκάνανε οπισθοχώρηση οι εδικοί μας στρατιώτες γιατί είχε πάρει φωτιά ο κάμπος και ο αδερφός μου δεν εμπόριενε να προπατήξει γιατί είχε τραυματιστεί. Εφώνιαζε στση εδικούς μας να τονε πάρουνε. Η φωτιά όμως ήρχουντονε και εσίμωνε κοντά τους και δεν εμπορέσανε να τονε βγάλουνε. Ο χωριανός μας από δω ο Γιώργης ο Μακράκης που επολέμησε κι αυτός στην ίδια μάχη τον είδε που τον ήπιασε η φωτιά και εκέντανε. Εγώ εγεννήθηκα το 1910 και δεν τονε καλοθυμούμαι τον αδερφό μου. Αυτά τα’κουσα από την μεγαλύτερη αδερφή μου την Ελένη…



Χαλκιαδάκης

Γεώργιος

O Χαλκιαδάκης Γεώργιος από το Καστέλλι ήταν γιος του Νικολάου Χαλκιαδάκη ή Πατούχα και της Ειρήνης το γένος Λαγουδιανού. Τα αδέρφια του στρατιώτη Χαλκιαδάκη Γεωργίου ήταν η Ζαμπία, η Χαρίκλεια, η Μαριάνθη, η Καλλιόπη και ο Μανόλης. Ο Γεώργιος που ανήκε στο Ηρακλειώτικο 9ο Σύνταγμα Κρητών και ήταν πολυβολητής, στην μάχη της Δοϊράνης πολέμησε με αυτοθυσία και στο τέλος της, ο Διοικητής του Γεωργούλης τον προήγαγε σε λοχία στέλνοντας μάλιστα και στον τότε Δήμαρχο Καστελλίου το σχετικό τηλεγράφημα. Το ίδιο τηλεγράφημα δημοσιεύτηκε και στην Ηρακλειώτικη εφημερίδα «ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ», το Σάββατο 10 Νοεμβρίου 1918 και είναι το παρακάτω: Αριθ.246 Τη 10 Οκτωβρίου 1918

Προς τον Πρόεδρον του Αγροτικού Δήμου

Καστελλίου Πεδιάδος Ηρακλείου

Εις Καστέλλι Πεδιάδος

Έχω την τιμήν να σας πληροφορήσω ότι ο υπό τας διαταγάς μου υπηρετών συνδημότης σας Χαλκιαδάκης Γεώργιος λαβών μέρος εις τας εναντίον των Βουλγάρων μάχας από 5-17 Σεπτεμβρίου ε.ε. διεκρίθη ως επιδείξας υπέροχον ανδρείαν και προήχθη επ’ανδραγαθία εις τον βαθμόν του λοχίου. Την πληροφορίαν ταύτην κ. Πρόεδρε σας παρακαλώ να ευαρεστηθήττε να μεταβιβάσητε εις τους οικείους του συνοδεύοντες αυτήν και με θερμά προσωπικά μου συγχαρητήρια.

Ο Διοικητής της 2ας Πολυβολαρχίας

9ου Συντάγματος Κρητών

Α. ΓΕΩΡΓΟΥΛΗΣ

Σημείωση : Ο λοχίας Χαλκιαδάκης Γεώργιος σκοτώθηκε τρία χρόνια αργότερα στην Μικρά Ασία την 1η Ιουλίου 1921.

Η διάσωση του Αντωνίου Μπετεινάκη από τον στρατιώτη Νικόλαο Πολεμαρχάκη

Ο Αντώνιος Μπετεινάκης νεαρός αξιωματικός στην μάχη της Δοϊράνης, (από τις Αρχάνες, εκτελέστηκε τον Οκτώβρη του 1943 στην Αγυιά Χανίων από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής), τυλίχτηκε κι αυτός στις φλόγες της φωτιάς που άρπαξαν τα ξερόχορτα από τις οβίδες των Βουλγάρων. Ο Αντώνης Μπετεινάκης είχε τραυματιστεί στην διάρκεια της μάχης και δεν μπορούσε να μετακινηθεί.

Βρέθηκε κοντά του ο Καστελλιανός στρατιώτης Πολεμαρχάκης Νικόλαος και τον έσωσε. Την στιγμή μάλιστα της διάσωσής του ο Νικόλαος Πολεμαρχάκης χτυπήθηκε από σφαίρα ψηλά στο αριστερό του χέρι και τραυματίστηκε. Για την πράξη του αυτή τιμήθηκε με μετάλλιο ανδρείας. Για την ηρωική πράξη του πατέρα του ο γιος του Πολεμαρχάκης Γεώργιος σήμερα θυμάται :

…όταν έγινε η επίθεση στους γερμανοβουλγάρους από τα δικά μας στρατεύματα επήρε φωτιά ο κάμπος της Δοϊράνης. Εκεί ετραυματίστηκε ο Μπετείνης, έτσι έλεγε ο πατέρας μου τον αξιωματικό Αντώνη Μπετεινάκη από τση Αρχάνες. Οι πιο πολλοί δικοί μας επρολάβανε κι εφύγανε μέσα από τη φωτιά. Ο Μπετείνης έμεινε γιατί ήταν τραυματίας και εφώναξε με δυνατή φωνή :

-Δεν υπάρχει κανείς να με βοηθήσει, δεν υπάρχει ;

Ο πατέρας μου άκουσε τη φωνή του αξιωματικού του και κάνει δεξά ζερβά μια κίνηση να τονε δει. Τον είδε και σύρνει ένα γλάκι και φτάνει και τονε πιάνει από το αμπέχο, έτσι έλεγε ο πατέρας μου. Τονε τράβηξε δυνατά και τον έβγαλε από τη φωτιά. Εκείνη την ώρα που τονε σήκωσε επήρε μια σφαίρα στο χέρι ψηλά. Δεν τον άφησε παρά μόνο όταν εβγήκανε κι οι δυο από τση φλόγες. Εγλιτώσανε και οι δυο και ο πατέρας μου και ο Μπετείνης. Του δώσανε μετά και πολεμικό σταυρό για την πράξη του, τον έχομε στο πατρικό μας σπίτι. Αυτή την ιστορία ο πατέρας μου την έχει διηγηθεί πολλές φορές.

Μαραυγάκης Αθανάσιος

Ο Αθανάσιος Μαραυγάκης ήταν ένα από τα οχτώ παιδιά του Μανόλη Μαραυγάκη ή Μαραυγομανόλη και της Μαρίας από το Καστέλλι. Υπηρετούσε στο 9ο Σύνταγμα Κρητών, (οι στρατιώτες του 9ου Συντάγματος Κρητών όλοι από τους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου). Στην μάχη της Δοϊράνης τραυματίστηκε από σφαίρα στον μηρό. Την ώρα της πυρκαγιάς βρέθηκαν δίπλα του Καστελλιανοί στρατιώτες και τον έβγαλαν από τις φλόγες. Μεταφέρθηκε στο ορεινό Χειρουργείο και όταν ανάρρωσε επέστρεψε στο Καστέλλι. Στο μεταξύ ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε τελειώσει. Το τραύμα του Αθανασίου Μαραυγάκη δεν τον εμπόδισε τρία χρόνια αργότερα, το 1921, να επιστρατευτεί, να λάβει μέρος στις επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας και να βιώσει την οπισθοχώρηση και την καταστροφή.

Αύριο η συνέχεια