Συνέντευξη στον Θάνο Περβολαράκη

Απαντήσεις που δεν δόθηκαν ποτέ, επιστημονικά και ιστορικά τεκμηριωμένες, αλλά και με σαφήνεια, δίνει μέσα από την έρευνά της στο βιβλίο με τίτλο "Ανθρωπολογικές όψεις του εθίμου της ζωοκλοπής -Η ερμηνευτική βάση της νομολογίας του Εφετείου Κρήτης" η δικηγόρος Μαρία Γαλανού. Η συγγραφέας παρουσιάζει όλες τις διαστάσεις του φαινόμενου της ζωοκλοπής στην Κρήτη μέσα από τις σελίδες της αξιόλογης δουλειάς της, η οποία μόλις κυκλοφόρησε και διατίθεται από το βιβλιοπωλείο Φουκαράκη.

Η κα Γαλανού σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Π» αναφέρει:

-Πώς προέκυψε η ιδέα για το βιβλίο αυτό;

Το 2003 το Ινστιτούτο Κρητικού Δικαίου προκήρυξε ερευνητικό πρόγραμμα με θέμα «Η ζωοκλοπή στην Κρήτη». Υπέβαλα αίτηση και έγινε δεκτή από το διοικητικό συμβούλιο του ιδρύματος. Υπογράψαμε τη σχετική σύμβαση και ξεκίνησα την έρευνα στο Εφετείο Κρήτης.

-Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με το θέμα της ζωοκλοπής;

Στη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στη Νομική της Αθήνας είχα αναλάβει σε κάποιο από τα μαθήματά μας εργασία για την βεντέτα. Τότε χρειάστηκε να μεταβώ στα Χανιά, στη βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου, για να βρω βιβλιογραφικές πηγές. Οι γόνιμες συζητήσεις μου με τον τότε διευθυντή του Ινστιτούτου κ. Στρατή Παπαμανουσάκη έδειξαν ότι υπάρχει στενή σύνδεση μεταξύ ζωοκλοπής και βεντέτας στη βάση της μεσογειακής κουλτούρας. Ταυτόχρονα, μια πρώτη έρευνα στο αρχείο του Εφετείου Κρήτης αποκάλυψε τον κρυμμένο θησαυρό των αποφάσεων για την ζωοκλοπή. Για έναν ερευνητή αυτό ήταν μία πρόκληση.

-Ο αναγνώστης του βιβλίου τι θα διαβάσει μέσα από τις σελίδες του;

Το βιβλίο αφορά μία έρευνα που είναι πρωτίστως επιστημονική. Επικεντρώνεται σε ένα ζήτημα ποινικού ενδιαφέροντος, το οποίο ερμηνεύεται μέσα από τις δικαστικές αποφάσεις του Εφετείου Κρήτης, με κριτήρια κυρίως ανθρωπολογικά, κοινωνιολογικά, εγκληματολογικά. Άλλωστε, μία δικαστική απόφαση αποτυπώνει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής της. Κάθε απόφαση είναι μία σύντομη ιστορία ζωής. Επειδή, όμως, το ήμισυ του βιβλίου παρουσιάζει όλες τις αποφάσεις του Εφετείου Κρήτης –συνολικά 445– των ετών 1950-2006 και μάλιστα σε μορφή περίληψης, είναι πολύ εύκολα αναγνώσιμο από τον οποιοδήποτε αναγνώστη, χωρίς απαραίτητα να έχει εξειδικευμένες γνώσεις. Αλλά και το θεωρητικό μέρος του βιβλίου, δηλαδή τα τέσσερα πρώτα κεφάλαια, είναι γραμμένα σε απλή γλώσσα, πολλές φορές μάλιστα επαναλαμβάνονται λέξεις, φράσεις αλλά και ιστορίες στην κρητική διάλεκτο. Το μόνο ʽδύσκολοʼ κείμενο είναι εκείνο που αφορά στις νομοθετικές ρυθμίσεις, αλλά είναι σχετικά σύντομο και ο αναγνώστης μπορεί να το προσπεράσει, εάν δεν είναι νομικός. Με λίγα λόγια, το βιβλίο αυτό φέρνει στο φως ένα τμήμα της κρητικής ιστορίας.

-Πιστεύετε ότι η ζωοκλοπή είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Η ζωοκλοπή ως συμπεριφορά απηχεί συγκεκριμένες αρχές μιας κουλτούρας, ενός πολιτισμού. Εκφράζει, όμως, ταυτόχρονα και μια συνήθεια βαθιά ριζωμένη στον κώδικα συμπεριφοράς του Κρητικού. Θεωρώ ότι είναι δύσκολο να αλλάξουν οι Κρήτες της υπαίθρου τις συνήθειες τους, είτε θετικές είτε αρνητικές είναι αυτές. Το βιώνω αυτό κάθε φορά που επισκέπτομαι στο νησί μου και συναναστρέφομαι με τους ανθρώπους του χωριού κυρίως. Ιδίως τώρα που η οικονομική κρίση έχει παραλύσει τους μηχανισμούς αστυνόμευσης είμαι περισσότερο απαισιόδοξη.

-Γιατί κατά τη γνώμη σας δεν καταγγέλλεται συχνά η ζωοκλοπή αλλά υπάρχει ένα είδος ομερτά;

Η σιωπή δηλώνει αυτοπροστασία. Κανένας δεν θέλει να καταγγείλει ένα περιστατικό ζωοκλοπής ούτε να καταθέσει ως μάρτυρας σε σχετική δίκη, διότι πολύ απλά φοβάται τα αντίποινα. Επίσης, σε κάποιες πολύ φιλήσυχες περιοχές του νησιού μας, η σιωπή πιθανόν να σημαίνει ότι με τον τρόπο αυτό «σκεπάζω τον αδελφό μου που έσφαλε» και του δίνω μία δεύτερη ευκαιρία. Υπάρχει, όμως, και μία τρίτη ερμηνεία, περισσότερο δυσάρεστη. Ότι δηλαδή σιωπώ και περιμένω τον κατάλληλο καιρό, εφόσον είμαι το θύμα της υπόθεσης, για να ανταποδώσω και να πάρω εκδίκηση.

-Πώς τιμωρείται σήμερα η ζωοκλοπή;

Η ζωοκλοπή τιμωρείται πολύ αυστηρά με τις διατάξεις του ν.1300/1982 και ως πλημμέλημα και ως κακούργημα. Το κακούργημα προϋποθέτει τέλεση από κοινού, χρήση βίας ή απειλή βίας, κατοχή όπλου κ.λπ. Εάν σκεφτούμε ότι σχεδόν ποτέ κανένας δεν πάει να κλέψει μόνος του και ότι οι περισσότεροι Κρητικοί οπλοφορούν, τότε σχεδόν πάντα η ζωοκλοπή καταλήγει να είναι κακούργημα που τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών και υψηλές χρηματικές ποινές.

-Μια αυστηρότερη νομοθεσία θα ήταν λύση;

Πόσο πιο αυστηρή; Ήδη είναι υπερβολικά αυστηρή η ποινική μεταχείριση του ζωοκλέφτη. Επίσης, η εφαρμογή αυτής της αυστηρής ποινικής νομοθεσίας που ισχύει σήμερα έχει λύσει το πρόβλημα; Όχι βέβαια. Και δεν πρόκειται να λυθεί με αυτόν τον τρόπο. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι αλλαγή νοοτροπίας και αλλαγή νομοθεσίας.

-Γιατί αποτελεί ιδιώνυμο έγκλημα και τι σημαίνει αυτό;

Το ιδιώνυμο ή ιδιογενές έγκλημα συνιστά μια ειδική περίπτωση διακεκριμένου εγκλήματος, δηλαδή εγκλήματος που τιμωρείται αυστηρότερα σε σχέση με το βασικό έγκλημα της κλοπής.

-Γιατί προτιμάται ο «σασμός» ανάμεσα σε θύτες και θύματα και όχι η καταγγελία στις αστυνομικές αρχές;

Για πολλούς λόγους, κυρίως όμως διότι η προσφυγή στις αστυνομικές και δικαστικές αρχές θεωρούνταν εθιμικά, ανέκαθεν, προδοσία για τους Κρητικούς. Προτιμούν να επιλύουν τις διαφορές τους μόνοι τους, εντός της τοπικής κοινότητας. Κι εσείς αναφερθήκατε στην ιδιότυπη ʽομερτάʼ που παρατηρείται σε αυτές τις περιπτώσεις. Αν αναλογιστούμε, ωστόσο, την υπερφόρτωση των δικαστηρίων τα τελευταία χρόνια, η προτίμηση της εξωδικαστικής επίλυσης μίας διαφοράς ή μιας σύγκρουσης, με τη μεσιτεία των «σαστάδων», αναδεικνύεται ετεροχρονισμένα σε πολύ σοφή επιλογή των Κρητικών. Μάλιστα, πολύ πρόσφατα εισήχθη και ο θεσμός της διαμεσολάβησης στο ελληνικό δίκαιο. Έπειτα, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι ο «σασμός» ισχυροποιεί τους δεσμούς μεταξύ των μελών των τοπικών κοινωνιών. Δηλαδή ενώνει, δεν διαιρεί. Άλλωστε, ένας αμερικανός ανθρωπολόγος που πραγματοποίησε έρευνα πεδίου σε χωριά της κρητικής υπαίθρου τη δεκαετία του 1960 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «οι Κρητικοί κλέβουν ζώα για να γίνουν φίλοι». Ας μην ξεχνάμε ότι το επιστέγασμα ενός «σασμού» είναι συνήθως μια συντεκνιά.

-Συνδέεται εμμέσως ή άμεσα η χασισοκαλλιέργεια με τη ζωοκλοπή;

Φαινομενικά δεν συνδέεται. Ούτε η έρευνα που διεξήγαγα έδειξε κάτι τέτοιο. Αλλά συνήθως τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται. Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι, ως απλός παρατηρητής και ερευνητής, δεν μπορώ να δικαιολογήσω, με τη χρήση της λογικής, την προέλευση των περιουσιακών στοιχείων ή των μεγάλων κοπαδιών ανθρώπων της υπαίθρου που γνωρίζω και συναντώ.

-Γιατί απέτυχε η Πολιτεία στην αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας;

Διότι από την αρχή επικράτησε μία εσφαλμένη λογική. Η λογική της υπέρμετρα αυστηρής τιμώρησης. Δεν είναι δυνατό να τιμωρείται μία ζωοκλοπή βαρύτερα από μία ανθρωποκτονία από αμέλεια. Έχουμε χάσει το μέτρο εξισώνοντας αυθαίρετα τα έννομα αγαθά. Σκεφτείτε ότι ίσχυε μέχρι πριν από λίγα χρόνια και η παρεπόμενη ποινή της εκτόπισης, επειδή κάποιος έκλεψε έντεκα πρόβατα και δύο κουδούνια το 1961 ή συνολικά δέκα πρόβατα το 1973. Επίσης, οι αποφάσεις που εκδίδονται σήμερα, για παράδειγμα, και δημοσιεύονται στο νομικό τύπο παραπέμπουν στο νόμο που κάνει λόγο για δραχμές φυσικά ως προς τις χρηματικές ποινές, εφόσον ψηφίστηκε το 1982, ανεξάρτητα από τις μεταγενέστερες τροποποιήσεις του, όλες βέβαια προ της εισαγωγής του ευρώ. Δεν πρέπει να σκεφτούμε, επιτέλους, ότι ήρθε η ώρα να τροποποιήσουμε αυτό το νόμο; Και όσοι συμμετέχουν στη νομοθετική παραγωγή της χώρας, όπως είναι οι εκπρόσωποι της Κρήτης στο ελληνικό κοινοβούλιο, δεν θα πρέπει να κάνουν κάτι;

-Γιατί ανθεί ιδιαιτέρως στην Κρήτη και όχι σε άλλες κτηνοτροφικές περιοχές;

Υπάρχουν μαρτυρίες ότι εντοπίζεται η ζωοκλοπή και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας αλλά πιο περιορισμένα. Η άνθηση της ζωοκλοπής στην Κρήτη συνδέεται με πολλούς παράγοντες, όπως η ελλιπής αστυνόμευση, η οικονομική αδυναμία σε προηγούμενες δεκαετίες εντονότερα, η σύνδεση της ζωοκλοπής με την κοινωνική αναγνώριση της επιδεξιότητας και του αντρισμού κ.ά. Όπως ήδη εξήγησα, πολλές φορές κάποιος κλέβει από τα ζώα εκείνου, με τον οποίο επιδιώκει να γίνει σύντεκνος με το «σασμό» που θα ακολουθήσει. Διότι οι κοινωνικές σχέσεις και οι δεσμοί με συγκεκριμένα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας προσδιορίζουν την ταυτότητα του προσώπου. Τέλος, επειδή σε κάποιες περιοχές της Κρήτης δυστυχώς η έννοια της ʽλεβεντιάςʼ αλλοιώθηκε. Λεβέντης είναι όποιος επιδέξια κλέβει ζώα και επιδέξια χειρίζεται το όπλο που κουβαλάει; Δε νομίζω.