Την ώρα που η Κρήτη γιόρταζε την 28η επέτειο της “Μάχης Κρήτης”, ο κόσμος του Ηρακλείου έβλεπε “Μια κυρία στα μποζούκια” με τις Χρονοπούλου, Λάσκαρη και ο Νίξον έστελνε μήνυμα για να τερματίσει ο πόλεμος του Βιετνάμ, τέσσερις αθλητικοί σύλλογοι του Ηρακλείου συμμετείχαν το 1969 στο πρώτο πρωτάθλημα μπάσκετ που στις 17 Μαΐου έκλεισε 40 χρόνια ζωής.
Παράγοντες όπως Βαρζακιάν, Μυρτάκης, Μονιάκης, Σπυριδάκης, παίκτες όπως Τζουλιάς, Βρέντζος, Παπακαλιάτης Μ., Ευαγγελινός, Δασκαλάκης, Καράμπελας, Γιαλαμάς, Ναλετάκης, Πρίντεζης, Βλαχάκης, Βασιλείου, Κυβερνητάκης κ.α. και προπονητές Χ. Ευαγγελινός, Δαρδαντάκης, Αγάθος, Β. Καρκανάκης, έγιναν, χωρίς να το ξέρουν χωρίς να μπορούν να “διαβάσουν” και να προβλέψουν τα μελλούμενα, οι... Ιντιάνα Τζόουνς της εποχής τους, αναζητώντας έναν κρυμμένο θησαυρό που έμελλε να φανερωθεί και να εξαργυρωθεί αργότερα... Πέρασαν κιόλας 40 χρόνια από το πρώτο τζάμπολ στο “Μαρτινέγκο” (Κάστρο-Ηράκλειο ο αγώνας και την μπάλα διεκδίκησαν στο πρώτο τζάμπολ Βασιλείου και Τζουλιάς) γιʼ αυτό το υπέροχο (με τα καλά αλλά και τα άσχημά του) ταξίδι του αθλήματος στο Ηράκλειο. Σαραντάρησε, λοιπόν, το Ηρακλειώτικο μπάσκετ με διαδρομές από το τοπικό έως την Α1 Εθνική. Έχει επέτειο. Το μαγευτικό, λοιπόν, ταξίδι ξεκίνησε στις 17 Μαΐου με τις ομάδες Εργοτέλη (15/10/68 γράφτηκε στην ΕΟΚ), Σύλλογο Κλασικού Αθλητισμού “Κάστρο” (26/1/69, και το 1975 μετονομάστηκε ΓΕΗ), ΟΦΗ (1/4/69) και Οργανώσεις Αντισφαίρισης “Ηράκλειο” (25/4/69, το 1974 μετονομάστηκε σε Ο.Α.Α. “Ηράκλειο”) και τότε σχηματίστηκε και η Τοπική Επιτροπή Ηρακλείου με πρόεδρο τον τότε ΝΕΦΑΑ Νίκο Λαμπράκη. Πως, όμως, δημιουργήθηκε η πρώτη Τ.Ε. και διοργάνωσε το παρθενικό πρωτάθλημα που είχε ως πρωταθλητή τον Εργοτέλη; Μετά (4/4/68) την κατάκτηση του Κυπέλλου Κυπελλούχων Ευρώπης από την ΑΕΚ (νίκησε 89-82 τη Σλάβια) η ΓΓΑ κήρυξε “ έτος αθλοπαιδιών” και υπεύθυνη ήταν η Ελληνική Ομοσπονδία Αθλοπαιδιών (ΕΟΑΠ) η οποία περιελάμβανε τα αθλήματα μπάσκετ, βόλεϊ και Χάντμπολ.
Στο Ηράκλειο ήρθαν τότε εκπρόσωποι της ΕΟΑΠ για να διαδώσουν τα αθλήματα αυτά που μέχρι τότε παιζόταν σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα και Χαλκίδα.
Στα γραφεία της ΕΠΣΗ (τότε ήταν στην Καλοκαιρινού) έγινε σύσκεψη παραγόντων και αποφασίζεται η ίδρυση τμημάτων μπάσκετ από Εργοτέλη, Κάστρο, ΟΦΗ και “Ηράκλειο”. Τα Χανιά από το 1966 είχαν τον ΑΟ Κύδων και το 1969 ιδρύεται ο ΟΑΧ.
Αφού ιδρύθηκαν τα τμήματα των συλλόγων, η ΕΟΑΠ ενημέρωσε ότι πρέπει να ιδρυθεί Τοπική Επιτροπή Αθλοπαιδιων για να ξεκινήσουν και αγώνες πρωταθλημάτων. Θα συμμετείχαν εκπρόσωποι συλλόγων και ουδέτεροι αλλά υπήρξε μεγάλη καθυστέρηση (λόγω διαφωνιών). Τελικά ο ΝΕΦΑΑ τότε Νίκος Λαμπράκης αναλαμβάνει ως πρόεδρος έχοντας μέλη συλλόγων στην επιτροπή η οποία προκήρυξε τον Απρίλιο του 1969 και το πρώτο πρωτάθλημα. Τα Χανιά έχοντας μόνο δύο ομάδες δεν μπορούσαν να σχηματίσουν Τ.Ε. και περίμεναν αργότερα να ιδρυθεί το Αρκάδι Ρεθύμνου για να γίνει η Τοπική Επιτροπή Δυτικής Κρήτης. Τα γήπεδα που υπήρχαν τότε ήταν μόλις τρια. Στο “Μαρτινέγκο” στην Ιδομενέως (δίπλα στο Εσπέρια) και στο “Ηράκλειο” το οποίο ήταν μεγαλύτερο κατά 8 μέτρα (!!) και μάλιστα χωμάτινο. Τότε στις ομάδες γράφτηκαν παιδιά που έπαιζαν μπάσκετ στις γειτονιές και στα σχολεία και οι παράγοντες βγήκαν... παγανιά για να τους μαζέψουν και να εκδοθούν τα πρώτα δελτία για την συμμετοχή τους στο πρωτάθλημα. Στο πρωτάθλημα αυτό το πρώτο “επίσημο” στην μπασκετική ιστορία της Κρήτης, που έγινε μέσα σε 15 μέρες, με διαιτητές και γραμματεία από την Αθήνα (!!) σημειώθηκαν και άλλα τινά. Επεισοδιακοί αγώνες παραίτηση της Τοπικής Επιτροπής, ενστάσεις για ακαταλληλότητα γηπέδου, πλαστοπροσωπείες αθλητών, αποχώρηση σωματείου στο Βʼ γύρο κ.α.
