ΜΕΡΟΣ Αʼ
Ασχολούμαι τα έξι τελευταία χρόνια, (2002-2008), με την κατοχική ιστορία και το ανέκδοτο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων για δύο κυρίως λόγους : α) Για τη συγγραφή δύο βιβλίων το ένα εκ των οποίων έχει εκδοθεί «Του Χάρου ο Μουσαφίρης – Μανόλης Σπιθούρης Νταμπανομανόλης» και το άλλο βρίσκεται υπό έκδοση και αφορά τον Αρχηγό Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννη Δραμουντάνη-Στεφανογιάννη και β) Γιατί τα Ανώγεια και ο ορεινός όγκος του Ψηλορείτη, ως ελεύθερη περιοχή της Κρήτης τα χρόνια 1941-1944, έδωσε καταφύγιο στις συμμαχικές αποστολές και τους σταθμούς ασυρμάτου των Συμμάχων, το μόνο μέσον επικοινωνίας με τη Μέση Ανατολή, με τον ελεύθερο τότε κόσμο. Τα περισσότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Κρήτη τα χρόνια της Κατοχής κυρίως στους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου έχουν την αφετηρία τους στα Ανώγεια. Το ανέκδοτο αρχείο της Ανεξάρτητης Ομάδος Ανωγείων περιλαμβάνει έγγραφα που αφορούν το σύνολο της Κρητικής Αντίστασης. Επομένως ένας μελετητής και ερευνητής της κατοχικής ιστορίας, πρέπει να ανατρέξει οπωσδήποτε και στο αρχείο της Α.Ο.Α. για να έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα των χρόνων της σκλαβιάς της Κρήτης από τους Γερμανούς.
Ως ερευνητής της κατοχικής περιόδου ομολογώ πως τα ντοκουμέντα που περιέχονται στο Ανωγειανό αρχείο είναι μοναδικά και πολλά γεγονότα που συνέβησαν τότε στην Κρήτη τα τοποθετούν στην σωστή τους ιστορική βάση.
(Εντός του Ανωγειανού Αρχείου βρίσκονται δεκάδες έγγραφα που αφορούν κι αυτό ακόμα το πολεμικό αεροδρόμιο, πλήρες επιχειρησιακό τα χρόνια 1941-1944, του χωριού μου Καστελλίου Πεδιάδος).
Τον Φεβρουάριο του 1944 σκοτώθηκε από τους Γερμανούς ο ηρωικός Αρχηγός της Αντίστασης των Ανωγείων και Άνω Μυλοποτάμου Γιάννης Δραμουντάνης-Στεφανογιάννης. Τη θέση του πήρε ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης ο οποίος από το Φεβρουάριο μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, τότε που οι Γερμανοί συμπτύχθηκαν στην «Οχυρά θέση Χανίων», διαχειρίστηκε ίσως τις πιο δύσκολες καταστάσεις των χρόνων της Κατοχής. Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε, η απαγωγή του στυγερού κατασκόπου Αναστάση Συμεωνίδη, το Παγκρήτιο σαμποταζ της 23ης Ιουλίου 1944, το σαμποτάζ της Δαμάστας, το ολοκαύτωμα των Ανωγείων, η μάχη της Μύθιας και των Αξιπέτρων, η μάχη της Φοινικιάς, η παράδοση του Ηρακλείου από τους κατακτητές, η ανοικοδόμηση των Ανωγείων, ήταν μερικές από τις πολύ δύσκολες καταστάσεις που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Αρχηγός της Α.Ο.Α. Χριστομιχάλης Ξυλούρης.
Στις 7 Αυγούστου 1944 άνδρες του εφεδρικού ΕΛΑΣ Ανωγείων εξόντωσαν το απόσπασμα που είχε φτάσει στα Ανώγεια με επικεφαλής τον Λοχία Σήφη Ολενχάουερ. Στις 8 Αυγούστου 1944 άνδρες της Α.Ο.Α. με επικεφαλής τον Κώστα Σταυρακάκη-Αεροπόρο και τον Άγγλο Λοχαγό Μπιλ Μος, με τη συνδρομή και 7 Ρώσων, πραγματοποίησαν το σαμποτάζ της Δαμάστας.
Το σύνολο των απωλειών του εχθρού και στις δύο παραπάνω δράσεις ήταν τουλάχιστον 60 Γερμανοί στρατιώτες νεκροί. Για τα Ανώγεια ξημέρωναν δύσκολες μέρες. Ο εχθρός είχε δείξει τον προηγούμενο χρόνο, (Σεπτέμβρης 1943), το πραγματικό του πρόσωπο όταν μετά τη μάχη της Σύμης κατέστρεψε το σύνολο των χωριών της Βιάνου αφήνοντας πίσω του εκατοντάδες νεκρούς. Το μέλλον των Ανωγείων φαινόταν δυσοίωνο αφού οι απώλειες του εχθρού αυτή τη φορά ήταν περισσότερες. Αν σʼαυτά προστεθεί και η επερχόμενη κατάρρευση της Γερμανικής μηχανής και η πρόθεση των Γερμανών να συγκεντρωθούν στα Χανιά, η κατάσταση δυσκόλευε πολύ περισσότερο. Ο Γερμανός Διοικητής Κρήτης έβλεπε πως τα Ανώγεια βρισκόταν εμπόδιο στo δρόμο των στρατευμάτων του γιʼαυτό η τύχη του χωριού είχε αποφασιστεί πολλές μέρες πριν το σαμποτάζ της Δαμάστας και την εξόντωση του Λοχία Σήφη Ολλενχάουερ..
Ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης, έμπειρος μαχητής και άξιος Αρχηγός των ανδρών της Ανωγειανής ομάδος περίμενε τις δυσάρεστες εξελίξεις.
Πράγματι ο Γερμανός Διοικητής της Κρήτης Στρατηγός Μίλερ διέταξε την ισοπέδωση του χωριού και την εκτέλεση όλων των ανδρών που θα συλλαμβάνονταν εντός του χωριού και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου απʼαυτό. Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι γνωστά και δεν αποτελούν το αντικείμενο του άρθρου μου.
Ένα ερώτημα που πλανάται μέχρι σήμερα στα Ανώγεια και το οποίο ζητά απάντηση είναι:
Μπορούσαν να σωθούν τα Ανώγεια από την καταστροφή; Γιατί ο Αρχηγός Χριστομιχάλης Ξυλούρης δε χτύπησε τους Γερμανούς σε συνεργασία με τον Αρχηγό Πετρακογιώργη και τον ΕΛΑΣ Ανωγείων ;
Όταν μάλιστα η ηγεσία (του ΕΛΑΣ) το ζητούσε επίμονα με 7 έγγραφα, τα οποία διέσωσε ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης, βρίσκονται στο αρχείο της Α.Ο.Α. και έχουν ήδη δημοσιευτεί;
Σʼαυτό το ερώτημα θα μου επιτρέψετε αγαπητοί αναγνώστες και φίλοι Ανωγειανοί να δώσω την προσωπική μου απάντηση.
Σʼαυτό θα βοηθήσουν τα παρακάτω εννέα (9) έγγραφα από τα οποία τα οκτώ (8) δημοσιεύονται για πρώτη φορά μετά από 64 χρόνια.
Έγγραφο 1
Επιστολή Πετρακογιώργη προς Χριστομιχάλη Ξυλούρη
(10/Αυγούστου/1944)
Αγαπητέ Κουμπάρε
Από κάτω, μόλις υπάρχει τίποτε θα σας ειδοποιήσω. Οι Γερμανοί της Γρηγοριάς είναι ακίνητοι μέχρι της ώρας. Αύριον διαδίδουν ότι θα κινηθούν. 50 βγήκαν Καμάρες Λοχριά και έριψαν πυροβολισμούς και υποχώρησαν. 12 τουφέκια έχω και σας περίμενα σήμερον να στείλετε να τα πάρετε. Φυσίγγια μόνον 300 μου έφεραν και εάν στείλετε αύριον να έλθουν το απόγευμα διότι οι αποθηκάριοι λείπουν και είναι κοντά η αποθήκη να πάρουν αλλά θα γυρίσουν μόνον το απόγευμα. Ότι παρουσιασθεί γνωρίσατέ μου.
Με αγάπην
Οδυσέας
Έγγραφο 2
Επιστολή Πετρακογιώργη προς Χριστομιχάλη Ξυλούρη
(12/Αυγούστου/1944)
Αγαπητέ Κουμπάρε
Τα γεγονότα της Μεσσαράς είναι ότι εις Φανερωμένην είναι δύο αυτοκίνητα νεκροί και τραυματίαι. Εις την ανατίναξιν Μοιρών Βόρρων άγνωστοι πόσοι. Εις Σκούρβουλα έκαμαν κύκλωσιν αλλά οι άνδρες έφυγαν Το πυροβολικόν έβαλε χθες βράδυ εις Σκούρβουλα και χάλασαν δύο οικίαι και εφονεύθησαν ζώα πολλά. Πυροβόλα ανέβασαν εις τον Κούλε Μαγαρικαριανό. Εις Γρηγοριάν έκαμαν κακοποιήσεις μόνον χωρίς θύματα.
Διατελώ αδελφικά
Οδυσέας
Έγγραφο 3
Επιστολή Πετρακογιώργη προς Χριστομιχάλη Ξυλούρη
(12/Αυγούστου/1944)
Αγαπητέ Κουμπάρε
Τούτην την στιγμήν έφθασε αγγελιοφόρος και μας πληροφορεί ότι 5 αμάξια μεγάλα έφθασαν εις Γρηγοριάν και είπαν ότι αναμένονται και άλλα. Θα παρακολουθήσωμεν και πρέπει να μας γνωρίσετε τα συμβάντα από αυτού. Έχω την γνώμην ότι αύριον θα ανέβουν στο βουνό και υπάρχει συνδεδυασμένη ενέργεια.
Σας χαιρετώ
Οδυσέας
Έγγραφο 4
Επιστολή Πετρακογιώργη προς Χριστομιχάλη Ξυλούρη
(13/Αυγούστου/1944)
Αγαπητέ Κουμπάρε
Λίαν πρωί αφίχθησαν αγγελιοφόροι από την Μεσαράν. Δεν υπάρχει τίποτε. Οι εν Γρηγοριά, Γέργερη ανεχώρησαν δια τον κάμπον με την πλέον εξευτελιστικήν περίπτωσιν που δεν παρουσιάσθη ουδέποτε εις στράτευμα. Επίταξαν τα γυναικόπαιδα και εμπήκαν στη μέση και τους συνόδευσαν μέχρι την βάσιν των. Είναι εκτός περιγραφής ο πανικός των. Παρακαλώ παραδειγματικήν ενέργειαν να δοθή καίριον κτύπημα να τιμηθή το Μυλοπόταμον. Εάν προχωρήσουν πρέπει να έχω ειδοποίησιν να έλθω αμέσως.
Με αγάπην
Οδυσέας
Έγγραφο 5
(14/Αυγούστου/1944) ώρα 19.10
Αγαπητέ Μιχάλη
Συμφωνούμε με τα γραφόμενά σας, θα ενισχύσομε τον Πίπερο μέχρι Σκήνακα και όλα τα επίκαιρα σημεία των δύο υψωμάτων. Κρατάμε το φυλάκιον του Μαύρου Κούμου. Όπως είχαμε συμφωνήσει να κρατάτε το σημείον Κορίτσι προς Βρομονερό σας καθιστούμε ότι Γερμανικό φυλάκιο κρατά τη Στεφάνα. Οποιαδήποτε κατάσταση και αν αντιμετωπίσουμε θα την αντιμετωπίσουμε αποφασιστικά
Έγγραφο 6
Επιστολή Χριστομιχάλη Ξυλούρη προς Αρχηγό Ε.Ο.Ρ. Χρίστο Τζιφάκη
(17/Αυγούστου/1944)
Προς
Τον κ. Πρόεδρο της Κ.Ε. Εθνικής Οργανώσεως Ρεθύμνης
Λαμβάνομεν την τιμήν νʼαναφέρομεν ότι την νύκτα της 13ης προς την 14ην τρέχοντος ισχυραί Γερμανικαί δυνάμεις προερχόμεναι εκ Ρεθύμνης, Ηρακλείου, ενώ άλλη Γερμανική δύναμις εκ Μεσσαράς απεπειράτο να εισέλθει εις Νίδα. Περικύκλωσαν με κατά βάθος κλιμάκωσιν το χωρίον Ανώγεια με σκοπόν την σύλληψιν όλου του άρρενος πληθυσμού και κατερείπωσιν ολοκλήρου του χωρίου διʼαντίποινα συνεπεία των γνωστών
τελευταίων γεγονότων – σαμποτάζ και απαγωγής φυλακίου κ.λ.π.
Και οι μεν άνδρες και τινες γυναίκες εγκαίρως αντιληφθέντες τας κινήσεις των Γερμανών άδραξαν τα όπλα όσοι εξ αυτών είχον και μαζί μετά των άλλων έσπευσαν εις το λημέρι της ενόπλου ομάδος και εζήτησαν να εξοπλισθούν και όλοι μαζί να εμποδίσωμεν τον κίνδυνο που απειλούσε το χωριό.
Την πρωίαν της 14ης οι επιδρομείς αφού συνεκέντρωσαν υπέρ τα 1500 γυναικόπαιδα και υπέρ τους 100 γέροντας, και τινες νέους μη δυνηθέντας νʼαποφύγωσι τον κλοιόν, τους εξεδίωξαν υπό ισχυράν συνοδείαν και με τον πλέον βάναυσον και σκληρόν τρόπον. Μετά ταύτα επιδόθησαν κυριολεκτικώς εις την λεηλασίαν του χωρίου και αφού αφήρπασαν όλον τον πολύτιμον θησαυρόν του χωρίου – είδη ρουχισμού γενικώς, κοσμημάτων, τροφίμων, επίπλων, και παντός οιουδήποτε αντικειμένου αξίας – παρέδωσαν το χωρίον εις τις φλόγες ενώ συγχρόνως διʼεκρηκτικών υλών κατεδάφιζον τας οικίας. Κατά τας μέχρι τούδε πληροφορίας μας πλέον των 250 αυτοκινήτων μετέφερον επί δύο ημέρας εις Ηράκλειον τα λάφυρα (;) και πλέον των 300 βαρυτίμων πατανιών εδόθησαν εις τους αγωγιάτας δια την μεταφοράν των μέχρι της αμαξητής οδού.
Μέχρι χθες ελάχισται οικίαι εστέκοντο αλλά αι εκρήξεις εσυνεχίζοντο μέχρι των εσπερινών ωρών. Όλα τα οικόσιτα ζώα –αγελάδες, αιγοπρόβατα και χοίροι – μετεφέρθησαν αγεληδών εις Ηράκλειον. Περί τους 100 χοίροι και πολλαί εκατοντάδες όρνιθες διαφυγούσαι εφονεύθησαν και εγκατελείφθησαν εις τους δρόμους. Γενικώς το χωριό παρουσιάζει την εικόνα της φρικτοτέρας τραγωδίας. Όλην αυτήν την τραγωδίαν παρηκολουθώμεν με μεγάλον πόνον ψυχής και όλοι οι άνδρες του χωρίου εζητούσαν να επέμβωμεν ενόπλως και ενεργώς. Ημείς όμως παρά το πολεμικόν εκδικητικόν μένος το οποίον κατείχε την ψυχήν ανδρών και γυναικών απεφασίσαμεν ότι δια τον μη σφαγιασμόν των γυναικοπαίδων εκείνων άτινα εκρατούτνο εις μικράν απόστασιν εκ του χωρίου, δεν έπρεπε να επέμβωμεν δοθέντος επί προσθέτω ότι ο οπλισμός μας ήτο πενιχρός και ανεπαρκής, καθότι μόλις 150 εκ των 600 και πλέον ηδυνήθημεν να οπλισθώμεν, δια να αντιμετωπίσωμεν την ισχυράν Γερμανικήν δύναμιν. Έτσι είχεν η κατάστασις και ημείς εν αναμονή της ανόδου των Γερμανών εις το βουνό προς αναζήτησίν μας, εκρατούσαμεν καρτερικώς τας θέσεις μας. Ουχʼήττον όμως τα εσπερινάς ώρας της 15ης με κίνδυνον της ζωής του ήλθεν εξ Ασιτών Μαλεβυζίου επειγόντως απεσταλμένος και μας επληροφόρησεν ότι δύναμις 1500 Γερμανών από Κρουσώνα μέχρι Ζαρού ανήρχετο το βουνό προς συνάντησίν μας και ισάριθμος δύναμις εξ Ανωγείων κατευθύνετο προς τον αυτόν σκοπόν, ενώ συγχρόνως Γερμανικόν τμήμα εκ 300 ανδρών από το πρωί της 15ης, με συνοδείαν πυροβολικού, το οποίον καθʼόλην την ημέραν έβαλε εις ολόκληρον το λεκανοπέδιον της Νίδας, είχε καταλάβει τον Πόρον Μηλιάς και Μαύρη Κορυφήν εκ νότου προερχόμενον εκ Τυμπακίου. Τοιουτοτρόπως η περικύκλωσίς μας είχε συντελεσθή πλήρως. Μετά τας μεσονυκτίους ώρας και αφού εντέχνως παρεπλανήσαμε τον εχθρόν, συντεταγμένοι προστατεύοντες τον άμαχον πληθυσμόν – αόπλους και γυναικόπαιδα – διεφύγομεν του κλοιού άνευ απωλειών. Ομολογουμένως η συντελεσθείσα καταστροφή του χωρίου τούτου είναι άνευ προηγουμένου εν τη Νήσω.
Το γεγονός όμως της τελείας, της πρωτοφανούς αυτής καταστροφής, δεν πρόκειται να επιδράση απογοητευτικώς εις την ψυχήν μας ούτε καν μειώση τον ζήλον και την πίστην δια την συνέχισιν του μεγάλου σκοπού μέχρι τέλους, η ιερότης του οποίου μας χαλυβδώνη την ψυχήν και μας κάνει να αδιαφορώμεν τελείως δια τας πάσης φύσεως υλικάς και ανθρωπίνους θυσίας, πιστοί εις την ιεράν παρακαταθήκη των προγόνων μας «Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί ΠΑΤΡΗΣ»
Ο Αρχηγός της ενόπλου ομάδος Ανωγείων
Μιχάλης Ξυλούρης
Έγγραφο 7
Επιστολή Τζων Λιούις προς Χριστομιχάλη Ξυλούρη
(17/Αυγούστου/1944)
Αγαπητέ Μιχάλη
Μετά μεγάλης μου λύπης έμαθα το καύσιμο του χοργιού σας και την λειλασίαν που έκαμαν οι Γερμανοί εις βάρος των γυναικοπαίδων αλλά από τέτιον βάρβαρο λαό δεν πρέπει να περιμένωμεν τίποτα άλλο από αυτά.
Δυστιχώς αγαπητέ μου Μιχάλη δεν μπορώ να έλθω σήμερον αυτού διότι έχω πάρα πολύ δουλιά εδώ λόγω του ότι να ταχτοποιήσω τα καινούργια παιδιά που ήλθαν. Σε παρακαλώ στίλε ένα αγγελιοφόρον στας 20 του μηνός το βράδι και εγώ θα έλθω μαζί στην 21 το πρωί.
Μαζί με τα καινούργια παιδιά είναι και χοργιανοί σου ο κ. Κάβος ένας Λευτέρης και τα άλλα είναι από τα γύρω χοργιά. Αυτοί τώρα ευρίσκονται στο λιμέρι του κ. Οδυσέα και όταν τα ταχτοποιηθούν αυτού τα πράγματα θα έλθουν.
Δεν ξεύρω εάν έχετε τρόφιμα και από που μπορείται να προμηθεύεσθαι αλλά εγώ έστειλα τηλεγράφημα στο Κάιρο και είπα να ρίξουν όπλα ρούχα και τρόφιμα, δεν ξεύρω όμως ακόμα πότε θα έλθουν. Θα σας στίλω λίγα τσιγάρα με τον Μανώλη αλλά δυστυχώς δεν έχω τίποτα άλλο από αυτά που σας κάνουν ανάγκη διότι δεν έστειλαν. Είμαι πάρα πολύ στενοχωρημένος διότι ο κ. Ταγματάρχης ο καινούργιος ευρίσκεται στο λιμέρι των Κουμουνιστών. Σε παρακαλώ πολύ στίλε ένα παιδί εκεί με το σημείωμα μου να τον πάρη και να τον φέρη αμέσως εδώ στο λιμέρι μου.
Μετά λύπης μου έμαθα ότι οι Γερμανοί έχουν πάρει και την κυρία του μακαρίτη του Στεφανογιάννη, σε παρακαλώ δόσε εις τον Γιώργην τον κουνιάδον της τους χαιρετισμούς μου και χρειάζεται υπομονή μέχρι να δούμε το τέλος.
Πες εις τον Κουτόκωστα – Κεφαλογιάννης Κώστας – ότι ο κ. Λοχαγός είναι πάρα πολύ ευχαριστημένος για την ανδρίαν και ηρωισμόν που έδειξεν εις την δουλιά που έγινε κάτω αυτού και ότι εάν θα μπορέση θα του δόση παράσημο τη προτάσση εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν.
Με αγάπη
Τζων
Υ.Γ. Σε παρακαλώ όταν θέλεται τίποτα θα γράφεται σε μένα ή του κ. Γιάννη διότι ο καινούργιος αξιωματικός δεν είναι γιʼαυτή την δουλιά. Ο κ. Γιάννης δεν θα γυρίσει εδώ πριν από 12 ημέρας εγώ όμως έστειλα εκεί αγγελιοφόρον αμέσως και ο κ. Γιάννης ξεύρει τα γεγονότα του χοργιού σας.
Με αγάπη
Τζων
Έγγραφο 8
Επιστολή Τζων Λιούις προς Χριστομιχάλη Ξυλούρη
(23/Αυγούστου/1943)
Αγαπητέ Μιχάλη
Δεν ήλθα αυτού το πρωί 21 του μηνός διότι δεν εστίλατε αγγελιοφόρον και ενόμηζα ότι ήσαν ακόμα Γερμανοί στο βουνό. Θα σας ρίξουν αύριον βράδι διλαδί 24 του μηνός όπλα τρόφιμα και ρούχα. Το μέρος που θα έχεται τα σήματα είναι στην διάθεσίν σας αλλά πρέπει να μην είναι πολύ μακριά από τη Νίδα. Τα σήματα θα είναι πέντε (5) φοτιές σε σχήμα βίκτορ.
Τα όπλα θα διανέμετε στους χοργιανούς σας τα δε τρόφιμα και ρούχα πρέπει να κρατίσεται για την ομάδα.
Σας παρακαλώ πολύ μαζέψεται όλα τα αλεξίπτοτα προσεκτικά φιλάκτε τα διότι πρέπη να τα στείλωμεν κάτω επιδή υπάρχει έλιψις.
Αύριον το πρωί 24 του μηνός πρέπη οποσδήποτε να είναι εδώ στο λιμέρι μας ένας αγγελιοφόρος σου διότι εγώ πρέπει να στίλω τηλεγράφημα στο Κάιρο εάν μπορίτε να παραλάβεται τα πράγματα. Δυστυχώς δεν μπορώ να έλθω μαζί με τον αγγελιοφόρον διότι έχω προς τα εδώ άλλη δουλιά.
Με αγάπη
Τζων
Έγγραφο 9
Έκθεσις Χριστομιχάλη Ξυλούρη
(4/Σεπτεμβρίου/1944)
Επί των τελευταίων συμβάντων της επαρχίας Μυλοποτάμου
Ι. Την 13ην μηνός Αυγούστου ήρχισαν συγκεντρούμεναι περί τα κράσπεδα του Ψηλορείτη και συγκεκριμένως εις τα χωρία Ανώγεια, Κρουσώνα, Ασίτες, Ζωνιανά, Λειβάδια, Αβδελά, Μαργαρίτες, Κουρούτες και των τοιούτων περιοχής Μεσσαρίτικης ρίζας, μεγάλαι Γερμανικαί δυνάμεις, υπολογισθείσαι τελικώς περί τα 10 τάγματα, ήτοι περίπου 5.000 άνδρες με πυροβολικόν, όλμους και ασυρμάτους.
ΙΙ. Η ομάς έχουσα την γνωστήν δύναμιν 100 ενόπλων και αντιλαμβανομένη ότι ευρίσκεται εντός του κλοιού περικυκλώσεως μέχρις το εσπέρας της 16ης ηναγκάσθη να ελιχθή προς Δυσμάς και να εξέλθη του συγκροτήματος Ψηλορείτη, προς βορράν τελικώς σωθείσα εκ βεβαίας καταστροφής, αδυνατούσα να αντεπεξέλθη εις το πολυάριθμον του εχθρού και εις τα τέλεια και άπειρα μέσα που διέθεταν ούτοι.
ΙΙΙ. Επί 6ήμερον και πλέον περιπλανηθείσα και περιπλανώσα τον εχθρόν κατά τρόπον αυτόχρημα αριστοτεχνικόν, υποστάσα μυρίας στερήσεις και πολλάκις υπεκφυγούσα την συμπλοκήν κατόπιν ωρίμου σκέψεως, με τον σκοπόν να μη επιδεινωθή η θέσις τόσον των 2.000 γυναικοπαίδων, άτινα εκρατήθησαν ως Όμηροι όσον και 80 ανδρών τους οποίους κατόρθωσεν να συλλάβη και οίτινες ήσαν υποκείμενοι εις τυφεκισμόν.
ΙV. Την 23ην Αυγούστου προωθηθείσα ημετέρα περίπολος προς εξερεύνησιν των βορρείων αντιρείδων του Ψηλορείτη διεπίστωσεν ότι δύναμις 250 Γερμανών ευρίσκετο ακόμη εν τω Οροπεδίω της Ίδας και ότι μετά 50 κτηνών πεφορτωμένων ανεχώρη προς Νότον ήτοι προς περιοχήν Βοριζίων, μεθʼο ειδοποιηθείσα η υπόλοιπος ομάς ευρίσκετο την επομένην συγκεκροτημένη εγγύτατα του παλαιού λημεριού της και αναμένων τας διαταγάς σας
V. Αι σημεριναί πληροφορίαι περί εχθρού είναι ότι μικραί δυνάμεις τούτου ευρίσκονται εις τα χωριά του Μαλεβυζίου τα κείμενα εις τας ανατολικάς προσβάσεις του Ψηλορείτη ως και εις Ανώγεια όπου περατώνουν το απαίσιον και καταστρεπτικόν έργον των.
VI. Αι μέχρι σήμερον συλλεγείσαι πληροφορίαι εξακριβωμέναι φέρουν εκτελεσθέντα 50 άτομα εξ Ανωγείων μεταξύ των οποίων είναι πολλοί γέροντες, γυναίκες και εν παιδάριον οκτώ ετών. Εις Ζωνιανά εξετελέσθησαν εξ άνδρες, εις Καμαριώτη 15 άνδρες.
Η καταστροφή των Ανωγείων είναι ολοκληρωτική, λεηλατηθεισών απασών των οικιών, παντός αντικειμένου, ρουχισμού, τροφίμων και διʼεκρηκτικών υλών και πυρκαϊών αποπεράτωσαν το ολέθριον, βάρβαρον και καταστρεπτικόν έργο των, μη φησθέντων ούτε εκκλησιών ούτε σχολείων. Εις την περιοχήν του αοριού κατέστρεψαν εκ θεμελίων άπαντα σχεδόν τα λιθόκτιστα μιτάτα (μάνδρας) και διήρπασαν, άπαντα τα υπόλοιπα αιγοπρόβατα της περιοχής ανερχόμενα εις 10.000 και πλέον. Άπασα τα οικόσιτα ζώα μικρά και μεγάλα, αροτριώντα, χοίροι, φορτηγά ζώα κατεσφάγησαν. Η παραγωγή περιβολίων και αμπέλων επίσης κατεστράφη. Τρεις χιλιάδες γυναικοπαίδων διατελούν εν προσφυγία και άστεγα στερούμενα και των στοιχιωδών μέσων υγιεινής και περιθάλψεως ήτοι ενδυμασιών, εσωρούχων, κλινοστρωμνής, τροφίμων κ.λ.π. και αντιμετωπίζουν τον εκ πείνας και ασθενειών θάνατον, παρʼόλον τον αλτρουϊσμόν και την φιλοξενίαν των κατοίκων της επαρχίας, η οποία βέβαια δεν είναι δυνατόν να παραταθή επί μακρόν.
Η περίθαλψις του Ερυθρού Σταυρού ελαχίστη ανακούφισιν προσφέρη εις τους εν λόγω δυστυχείς εις τους οποίους επʼαόριστον απηγορεύθη η εγκατάστασις έστω και εις τα ερείπια των οικογενειακών σπιτιών των. Άπαντες οι άρρενες τιθέντες εκτός νόμου, φονευόμενοι δίκην κτηνών και διʼεκπαίδευσιν εις την σκοποβολήν των μιαρών στρατιωτών του απαισίου και σκληρού κατακτητού όπως και όταν τους συναντήσουν αντιμετωπίζουν και ούτοι τον εκ πείνης και κακουχιών θάνατον περιπλανώμενοι ανά τα όρη τας χαράδρας και τα δάση, στερούμενοι και τεμάχιον άρτου ακόμη.
VII. Παρʼόλην την ολοσχερή καταστροφήν οικιών, περιουσιών και γενικώς παντός πολυτίμου, το ηθικόν των κατοίκων της επαρχίας και μάλιστα των Ανωγείων είναι υπέρ ποτέ ως άλλοτε ακμαίον και η απόφασις των κατοίκων να προσφέρουν και το πολυτιμώτερον, την ζωήν των, εις τον υπέρ ελευθερίας και ανεξαρτησίας αγώνα είναι ολοκληρωτικά ειλημμένη μέχρις της τελικής νίκης των συμμαχικών όπλων.
Ο Αρχηγός της ενόπλου ομάδος Ανωγείων
Μιχάλης Ξυλούρης
* Ο Γιώργος Καλογεράκης είναι δάσκαλος - ιστορικός ερευνητής
Αύριο η συνέχεια