Της Κατερίνας Μυλωνά

Ενδιαφέρουσες ομιλίες πραγματοποιήθηκαν καθʼ όλη τη διάρκεια του επιστημονικού συνεδρίου «Ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Κρητικός πολιτισμός» που ολοκληρώθηκε χθες στο Μουσείο “Νίκου Καζαντζάκη” στη Μυρτιά.

Οι φορείς που διοργάνωσαν το συνέδριο ήταν οι εξής: Δήμος Ηρακλείου, Δήμος «Νίκος Καζαντζάκης», Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Κρήτης, Ένωση Φιλολόγων Νομού Ηρακλείου, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύμνου, Χανίων και Περιφέρεια Κρήτης. Το συνέδριο τέλεσε υπό την υψηλή αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας.



Οι ομιλίες



Η δεύτερη μέρα των εργασιών του συνεδρίου ξεκίνησε με την ενότητα «Παιδεία-Διδακτικές προσεγγίσεις» και πρόεδρο τον Γεώργιο Κουμάκη. Η Ιωάννα Ραμουτσάκη παρουσίασε την αγωγή- παιδεία του ατόμου, όπως εκείνη αναδεικνύεται μέσα από το καζαντζακικό έργο, σε ενδοοικογενειακό ή εξωοικογενειακό επίπεδο. Η ομιλήτρια εξέτασε ορισμένες αντιπροσωπευτικές σκηνές από τα έργα του Ν. Καζαντζάκη, οι οποίες περιέχουν συναφείς με το θέμα αναφορές, και συνδυάζονται, όπου κρίνεται σκόπιμο, με άλλες δόκιμες πηγές. Στη διδασκαλία της βιογραφίας, της φιλοσοφίας και της εργογραφίας του Νίκου Καζαντζάκη σε ομάδες μαθητών και νέων που ζουν ή επισκέπτονται την Κρήτη αναφέρθηκε η Κλειώ Φανουράκη.

«Θρησκεία, Θεολογία, Εκκλησία» ήταν το θέμα της δεύτερης συνεδρίας με πρόεδρο το Γιώργη Γιατρομανωλάκη. Στα γεγονότα της εξοδίου ακολουθίας του Νίκου Καζαντζάκη και στη στάση που τήρησε η Εκκλησία απέναντι στο μεγάλο διανοητή, στοχαστή και συγγραφέα αναφέρθηκε ο Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου, Ανδρέας Νανάκης. Σε διαλέξεις, δημοσιεύματα, συνομιλίες και άλλες δράσεις του στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με έμφαση στην ανάδειξη της Κρήτης μέσα από τη ζωή και το έργο Ν. Καζαντζάκη αναφέρθηκε ο Αλέξανδρος Παπαδερός. Στη συνέχεια, ο Σπύρος Κατσαραπίδης μίλησε για την εμπειρία του θαύματος και τις θείες επιφάνειες στην Kρήτη του Νίκου Καζαντζάκη.

Να ανιχνεύσει και να φωταγωγήσει ερμηνευτικά τις αγιολογικές εμπνεύσεις του Νίκου Καζαντζάκη, αφενός αξιοποιώντας τις αυτοβιογραφικές μαρτυρίες του ίδιου του συγγραφέα και αφετέρου εντοπίζοντας και αποκρυπτογραφώντας τις αντίστοιχες αναφορές που αρδεύουν τόσο τα ποιητικά και φιλοσοφικά έργα του όσο και τα μυθιστορήματα της ύστερης συγγραφικής του παραγωγής επιχείρησε ο Παναγιώτης Υφαντής.

«Οξύτροπα, παράδοξα και αντιφατικά: Η παλίντροπος αρμονία της Κρητικής Ματιάς» ήταν ο τίτλος της έβδομης κατά σειράς συνεδρίας με πρόεδρο το Θεόδωρο Γραμματά. Η εισήγηση του Ben Petre αντιμετώπισε την εμπειρία της «Κρητικής Ματιάς» όπως περιγράφεται στην Αναφορά στον Γκρέκο ως εκστατικό όραμα. Στην «κρητική ματιά» επικεντρώθηκε η Αφροδίτη Αθανασοπούλου, η οποία επιχείρησε να ανιχνεύσει την καταγωγική (γενεαλογική) της σχέση αφενός από τη φιλοσοφία του Νίτσε και τη βιοθεωρία του Βούδα, αφετέρου δε από τη γηγενή κρητική παράδοση (που δίνει και τον βαθμό πρωτοτυπίας στην καζαντζακική θεώρηση). «Η ανέλπιδη ελπίδα και η Κρητική Ματιά στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη» ήταν το θέμα της ομιλίας του Γιώργου Κουμάκη. Την πορεία του Καζαντζάκη προς την «Κρητική Ματιά» μέσα από τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις που χαρακτηρίζουν τη σκέψη του, συσχετίζοντάς την με τις πνευματικές, τις πολιτισμικές και τις ιστορικές συνθήκες της εποχής του περιέγραψε η Λίτσα Χατζοπούλου. Να αναδείξει το στέρεο φιλοσοφικό υπόβαθρο που βρίσκεται πίσω από τη λογοτεχνική μορφή τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά, μέσα από την αισθητική αλλά και την εικαστική δημιουργία αντλώντας τεκμήρια που βρίσκονται διάσπαρτα στα διάφορα έργα ή στις επιστολές και τα γράμματα του συγγραφέα προσπάθησε ο Κωνσταντίνος Χρηστίδης.

«Λαϊκός πολιτισμός και αστική κουλτούρα» ήταν το θέα της επόμενης συνεδρίας με πρόεδρο την Olga Omatos. Ο Μανόλης Ανδρουλιδάκης αναφέρθηκε στα Περιπαίγματα στην «Αναφορά στον Γκρέκο» του Ν. Καζαντζάκη. «Η κοινωνική και ιστορική διάσταση του έργου «Καπετάν Μιχάλης» σε επίπεδο συλλογικό και ατομικό είναι σημαντική και σημαίνουσα με κύριους άξονες αφενός την ανδρεία των Κρητικών με προεξάρχοντα τον Καπετάν Μιχάλη και αφετέρου τον συνολικό κρητικό πολιτισμό, από τον οποίο καταδεικνύεται και η αγάπη τους για την Κρήτη, η οποία ταυτίζεται με τη θρησκεία, με τη μάνα, με την αδερφή και γενικά με την ύπαρξη του Κρητικού ως ψυχής δρώσας», ανέφερε, μεταξύ άλλων, η Χριστίνα Αργυροπούλου. Όπως τόνισε ο Μανόλης Δετοράκης, το έργο «Καπετάν Μιχάλης» αποτελεί πηγή σημαντικών και αυθεντικών πληροφοριών για την καθημερινή ζωή των Καστρινών, Χριστιανών και Μουσουλμάνων, για τη θρησκεία, την εκπαίδευση, τα ήθη και τα έθιμα, τις χαρές και τις λύπες τους, τον ανηφορικό αγώνα της επιβίωσης απέναντι στην αρρώστια, τη φτώχεια και την καταπίεση. Ανίχνευση των λόγιων πηγών αλλά και των λαϊκών θρύλων για την Άλωση όπως αξιοποιούνται στην τραγωδία του N. Καζαντζάκη Kωνσταντίνος Παλαιολόγος επιχείρησε ο Στέλιος Λαμπάκης.

«Ο Καζαντζάκης στη «δίνη» της εξελικτικής θεωρίας: από την Κρήτη στην Αφρική, πολιτισμικοί σταδιασμοί και εθνολογικά ερανίσματα» ήταν το θέμα της ομιλίας του Νίκου Ψιλάκη. Ο Δημήτρης Ξυριτάκης ανέφερε, μεταξύ άλλων, πως βαθύς γνώστης της ζωής στην Κρήτη, ο Καζαντζάκης φρόντισε να την παρουσιάσει στο έργο του ακόμα και στις πιο ακραίες εκφάνσεις της? μια τέτοια εκδήλωση είναι και η κρητική βεντέτα, ο άγραφος νόμος δηλαδή της ορεινής κατά κύριο λόγο Κρήτης, που επιβάλλει στον στενό ομοαίματο συγγενή του θύματος μιας εκ δόλου τελεσθείσας ανθρωποκτονίας να επιχειρεί την αποκατάσταση της οικογενειακής του τιμής διά του θανάτου του ίδιου του δράστη ή κάποιου στενού ομοαίματου συγγενούς του. Χρησιμοποιώντας βιογραφικές, ιστορικές και λογοτεχνικές μαρτυρίες, ο Γιάννης Ζαϊμάκης αναζήτησε τα ίχνη των πνευματικών αναζητήσεων και των λογοτεχνικών πορτρέτων του Νίκου Καζαντζάκη στο βιωματικό μικρόκοσμο της γενέθλιας πόλης του σε μια περίοδο ραγδαίων κοινωνικών μετασχηματισμών και πολιτισμικών αλλαγών στο μεταίχμιο του 19ου και του 20ού αιώνα. «Τοπικοί πολιτισμικοί κώδικες στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη» ήταν το θέμα της ομιλίας του Ερατοσθένη Καψωμένου.

«Διακειμενικές αναζητήσεις και ερμηνευτικές προσεγγίσεις» ήταν το θέμα της συνεδρίας που άνοιξε τη χθεσινή, τελευταία ημέρα του συνεδρίου. Ο Ανδρέας Λάζαρης αναφέρθηκε στα πολιτισμικά αρχέτυπα και ιδεολογικά πρότυπα στο αφηγηματικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Η διαπάλη και η συνύφανση ιδεολογίας και αφήγησης. Τα στοιχεία που παραλληλίζουν την Ωραία Ελένη στην Οδύσσεια του Καζαντζάκη με την Κρήτη και τη συμβολή της Ελένης στη σύλληψη αυτού που ο συγγραφέας ονόμασε «Κρητική Ματιά» παρουσίασε η Αναστασία Μαρκομιχελάκη. «Ο μινωικός πολιτισμός λειτουργεί στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη ως «αυτόχθων δύναμις», που διαλέγεται με τον επίσης αυτόχθονα δημιουργό και τροφοδοτεί τον προσωπικό λογοτεχνικό του μύθο με βιοθεωρητικούς και αισθητικούς προβληματισμούς. Το μυθιστόρημα Στα παλάτια της Κνωσού μυεί τους αναγνώστες στα μυστικά της ακμής και της παρακμής της μινωικής αυτοκρατορίας», ανέφερε, μεταξύ άλλων, η Ελπινίκη Νικολουδάκη-Σουρή. «Εικόνες του ξένου στα «Κρητικά» μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη» ήταν το θέμα της ομιλίας του Θανάση Αγαθού.

«Αντί στεφάνου; 7+1 δημιουργοί συνομιλούν για τον δικό τους Νίκο Καζαντζάκη» ήταν ο τίτλος της ενδεκάτης συνεδρίας που είχε τη μορφή στρογγυλής τράπεζας, στην οποία συμμετείχαν οι Ρέα Γαλανάκη, ο Γιώργης Γιατρομανωλάκης, η Μάρω Δούκα, ο Χριστόφορος Λιοντάκης, η Ιωάννα Καρυστιάνη, ο Μανόλης Πρατικάκης, ο Άρης Σφακιανάκης και η Νίκη Τρουλλινού. Μαζί τους συζήτησε ο Γιώργος Στεφανάκης ενώ συντόνισε ο Γιάννης Γιγουρτσής.

«Διακειμενικές αναζητήσεις και ερμηνευτικές προσεγγίσεις» ήταν το θέμα της δωδέκατης συνεδρίας, όπου η Σταυρούλα Τσούπρου αναφέρθηκε στα Ίχνη της προσωπικότητας και του έργου του Νίκου Καζαντζάκη στην πεζογραφία του Τάσου Αθανασιάδη. Με αφετηρία ένα διακείμενο του λαϊκού πολιτισμού της Κρήτης. Στη συνέχεια, ο Απόστολος Μπενάτσης ανέφερε, μεταξύ άλλων, πως η λογοτεχνική παραγωγή του Καζαντζάκη αποτέλεσε ένα από τα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε η κριτική. Έχουν εκφραστεί διαφορετικές απόψεις από τους μελετητές, αλλά η κοινή συνισταμένη είναι ότι τα μυθιστορήματά του παρουσιάζουν ζωντανούς ήρωες και πρόσθεσε ότι μέσα από τις ανθρώπινες καταστάσεις και τον λογοτεχνικό τους μετασχηματισμό αναδύονται οι κώδικες της Τιμής και της Ελευθερίας, που αποτελούν βασικό συστατικό της ζωής στην Κρήτη. «Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη γραφόταν κατά τη διάρκεια έξι δεκαετιών της ζωής του. Περιδιαβάζοντας όλη τη δημιουργική του διαδρομή, επέλεξα να κάνω έξι στάσεις, ανά μία σε κάθε δεκαετία και ανά ένα γραμματολογικό είδος», ανέφερε ο Γιώργος Ζεβελάκης. «Ο Καζαντζάκης και o Γκρέκο» ήταν το θέμα της ομιλίας της Olga Omatos. Εικαστικές προσεγγίσεις της μορφής του Νίκου Καζαντζάκη πραγματοποίησε η Ασπασία Παπαδοπεράκη στη συνεδρία με τίτλο «Τέχνη και Πολιτισμός». Για το Νίκο Καζαντζάκη και τον κινηματογράφο μίλησε η Λευτέρης Χαρωνίτης.

Ακολούθησε Οπτικοακουστική προβολή του έργου «Ο Νίκος που γνώρισα» από το αρχείο του Γιώργου Ζεβελάκη.