Ο όρος ΑΜΙΑΝΤΟΣ καλύπτει μια κατηγορία ανόργανων ορυκτών πυριτίου, φυσικής προέλευσης, που διαχωρίζονται μετά από ειδική επεξεργασία σε λεπτές ίνες. Τα προαναφερόμενα ορυκτά χωρίζονται σε δύο κυρίως κατηγορίες: α. Χρυσότιλος (phyllosilicates serpantine) και β. κροκιδόλιθος (inisilicates) Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή που συναντάμε στα περισσότερα πετρώματα.

Οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του αμιάντου τον καθιστούν ως υλικό χρήσιμο για την ανθρώπινη ασφάλεια (αντιπυρικό π.χ.) αλλά και με σημαντική οικονομική σημασία (βιομηχανία αυτοκινήτων, δομικό υλικό, κ.τ.λ.). Πρέπει να σημειωθεί ότι η χρήση αμιάντου υφίσταται όλο και πιο έντονη κριτική, ως και απαγόρευση σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω των προβλημάτων υγείας που έχουν εντοπιστεί σε άτομα που εκτίθενται στις ίνες του. Η EPA (Environmental Protection Agency) των Η.Π.Α. με οδηγία της απαγόρευσε την χρήση δομικών υλικών που περιέχουν αμίαντο. Η οδηγία αυτή της EPA όμως ανεκλήθη αργότερα από το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. (Chemical & Engineering News 1992).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στη «πρωτοπορία» παγκοσμίως σε ότι αφορά την απαγόρευση της παραγωγής, χρήσης και εμπορίας υλικών αμιάντου. Με οδηγία της Επιτροπής που δημοσιεύτηκε στις 4/5/1999 απαγορεύτηκε «η παρουσία» όλων των τύπων υλικών αμιάντου στην επικράτειά της. Μέχρι το 2005 δόθηκε διορία σε διάφορες χώρες που χρησιμοποιούσαν το υλικό αυτό (πχ. Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία) να συμμορφωθούν με την οδηγία αυτή.

Οι κυριότερες ασθένειες που σχετίζονται με την έκθεση ατόμων στις ίνες αμιάντου είναι οι ινώσεις πνευμόνων (αμιάντωση) καθώς και συνδιασμός αμιάντωσης με καρκίνο πνεύμονα. Αποτελέσματα επιδημιολογικών ερευνών συνδέουν την έκθεση στον αμίαντο, μέσω επαγγελματικής απασχόλησης, με αυξημένη συχνότητα καρκίνου του πνεύμονα, και ενός σπάνιου μεσοθηλιώματος. Αμιάντωση όμως παρατηρήθηκε σε πειραματόζωα, που εξετέθησαν σε ίνες με όμοιες ιδιότητες αυτών του αμιάντου. Για το λόγο αυτό από τις βλάβες της υγείας που σχετίζονται με την έκθεση στον αμίαντο δύο κυρίως ασθένειες λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας: α. τον καρκίνο του πνεύμονα και β. το μεσοθηλίωμα. Σε διάφορες επιδημιολογικές μελέτες [Hammond et al., 1979] διαφαίνεται σημαντικός συσχετισμός μεταξύ καπνίσματος και θανάτων λόγω έκθεσης σε αμίαντο, γεγονός που σημαίνει ότι η συνήθεια του καπνίσματος επιδρά ενισχυτικά στην παθογόνο δράση του αμιάντου.

Προβλήματα της υγείας που σχετίζονται με

τον αμίαντο



Παρακάτω παρατίθεται πίνακας δημοσιευμένος από την National Academy of Science των Η.Π.Α. που συνοψίζει τα συμπεράσματα μελέτης με αντικείμενο την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα σε άτομα που εκτίθενται συνεχώς σε μικρές συγκεντρώσεις ινών αμιάντου.

Σε ότι αφορά τις μελέτες που έχουν ως αντικείμενο την έκθεση ατόμων σε χαμηλές συγκεντρώσεις (μη-επαγγελματική έκθεση) πρέπει να αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη προσοχή καθότι δεν υπάρχουν καθιερωμένα πρότυπα όπως στην περίπτωση της επαγγελματικής έκθεσης στον αμίαντο.

Υπάρχουν μαθηματικά μοντέλα που χρησιμεύουν στον προσδιορισμό της πιθανότητας εμφάνισης των παραπάνω ασθενειών όταν γνωρίζουμε την συσσωρευτική έκθεση ατόμων στον αμίαντο. Μεταξύ των επιδημιολόγων δεν υπάρχει consensus ως προς την χρησιμοποίηση των μοντέλων αυτών για τις περιπτώσεις μη επαγγελματικής έκθεσης στον αμίαντο.

Έχει αναφερθεί ότι γραμμική προέκταση, των μοντέλων αυτών, σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις αμιάντου μπορεί να υπερτονίζει την επικινδυνότητα της μη επαγγελματικής έκθεσης στις ίνες αμιάντου. Ως παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί το εξής: Η προσπάθεια να προσδιοριστεί ποσοτικά η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα για έκθεση σε αμίαντο μικρότερη των 2 F/cm3 αέρα θα είναι χωρίς αποτέλεσμα.

Τα παραπάνω αναφέρονται για να καταστεί προφανές ότι τα μόνα μέτρα σύγκρισης που έχουμε στη διάθεσή μας αφορούν τα αποτελέσματα μελετών με αντικείμενο τους εργαζόμενους με υλικά αμιάντου.

Ορίζονται γενικά ως μετρήσιμες αναπνεόμενες ίνες αμιάντου, σωματίδια που έχουν μήκος l >5 μm (εκατομμυριοστά του μέτρου), διάμετρο d < 3 μm και αναλογία l/d >3. Ίνες αμιάντου μεγαλύτερες από 5 μm (εκατομμυριοστά του μέτρου) σε μήκος, είναι ιδιαίτερης σημασίας λόγω της επικινδυνότητας τους. Πράγματι ενώ σε πνεύμονες εργατών που έχουν εκτεθεί σε αμίαντο, βρέθηκαν ίνες μικρότερες από 5 μm, δεν έγινε δυνατό να αποδειχθεί η παθογόνος τους δράση.

Η Occupational Safety and Health Administration των ΗΠΑ, ορίζει ως Επιτρεπτό Όριο Έκθεσης (ΕΟΕ, permissible exposure limit (PEL)) για τα επαγγελματικά εκτιθέμενα άτομα την τιμή της 0,2 ίνας κατά κυβικό εκατοστό αέρα (F/cm3), για διάρκεια έκθεσης 8 ωρών. Η ανώτερη συγκέντρωση (ΑΣ) στην οποία ένας εργαζόμενος μπορεί να εκτεθεί, κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε χρονικής περίοδου, είναι 10 F/cm3.

H Ευρωπαϊκή κοινότητα (Ε.Κ.) έθεσε αντίστοιχα ως ΕΟΕ 0,5 F/ cm3 και 1 F/cm3 ως ΑΣ.

Η Ελληνική Κυβέρνηση ως ΕΟΕ έθεσε την τιμή των 0,25 F/cm3 (Εφ.Κυβ. 17/2/1988, τεύχος 1, αρ. 30, Π.Δ. 70 α)

Στις ΗΠΑ και χώρες της Ε.Ε. για ΕΟΕ > 0,25 F/cm3 , επιβάλλεται διαρκής παρακολούθηση του αέρα, ιατρική παρακολούθηση των εργαζομένων και άμεσα μέτρα προστασίας.

Επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι η παρουσία υλικών που περιέχουν αμίαντο δε αποτελεί per se αιτία έκθεσης στο υλικό αυτό. Η μόνη δυνατή ένδειξη παρουσίας ινών αμιάντου σε εσωτερικούς χώρους είναι η μέτρηση των συγκεντρώσεων στον αέρα. Η έκλυση ινών αμιάντου από διάφορα υλικά που τις περιέχουν εντείνεται:

Με τις εργασίες επισκευής, συντήρησης.

Με τον γηρασμό των υλικών.

Επομένως υπό κανονικές συνθήκες οι εργαζόμενοι στην συντήρηση και τις επισκευές των κτιρίων εκτίθενται περισσότερο από τους κατοικούντες ή συχνάζοντες τα εν λόγω κτίρια.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΜΕΤΡΗΣΩΝ ΙΝΩΝ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Λ. ΚΝΩΣΣΟΥ

Υπεύθυνος των μετρήσεων Καθ/τής Ε. Γ. Στεφάνου

Οι μετρήσεις ινών αμιάντου στον αέρα είναι μια επίπονη διαδικασία. Για την ανίχνευση και την μέτρηση των ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές. Αυτές συνίσταται, γενικά, στην άντληση του αέρα μέσω ειδικών φίλτρων, στην επεξεργασία των φίλτρων και τέλος στην μέτρηση των ινών αμιάντου με διάφορες τεχνικές όπως το μικροσκόπιο αντίθετων φάσεων και το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.

Σε μελέτες που χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι, δειγματοληψίας, διαφανοποίησης των φίλτρων, μέτρησης ινών με μικροσκόπιο αντίθετων φάσεων και υπολογισμού αποτελεσμάτων είναι αυτές που αναφέρονται στις οδηγίες της American Society of Τesting Materials [1989], στις οδηγίες της Ε.Ε. [O.J.E.C. 85/40, 19/3/1987]. Η συνολική αυτή τεχνική έχει υιοθετηθεί και από το Ελληνικό κράτος [Εφ.Κυβ., βλ. παραπάνω αναφορά]. Η διάρκεια της δειγματοληψίας ήταν 8 ώρες και συνήθως οι δειγματοληψίες σε κάθε χώρο έγιναν συγχρόνως με δύο αντλίες για σύγκριση.

Ο Πίνακας συνοψίζει τις συγκεντρώσεις ινών αμιάντου σε ίνες ανά κυβικό εκατοστό (F/cm3), που μετρήθηκαν στα διάφορα σημεία δειγματοληψίας στα κτίρια της Σ.Θ.Ε. στη Λ. Κνωσσού στο Ηράκλειο.

Τα επίπεδα των συγκεντρώσεων που μετρήθηκαν κατά την μελέτη ήταν χαμηλότερα των που ορίζονται από την ελληνική αλλά και διεθνή νομοθεσία, σε ότι αφορά την παρουσία ινών αμιάντου στο εργασιακό περιβάλλον, για καθημερινή διάρκεια έκθεσης 8 ωρών: Οι περισσότερες συγκεντρώσεις που μετρήθηκαν είναι περίπου 100 φορές χαμηλότερες της τιμής του ΕΟΕ (0,25 F/cm3). Οι τιμές που μετρήθηκαν στον εξωτερικό από τα κτίρια της Σ.Θ.Ε., και συγκρινόμενες με αυτές που μετρήθηκαν σε άλλες χώρες βρίσκονται στην ίδια τάξη μεγέθους (<0,0001-<0,001).

Η μέση τιμή που μετρήθηκε είναι 0,005 ± 0,002. Η τιμή αυτή είναι κατά 30 φορές μικρότερη από την ανώτερη επιτρεπτή συγκέντρωση για να αποφευχθεί οποιοσδήποτε κίνδυνος καρκίνου του πνεύμονα στο εργασιακό περιβάλλον . Όμως οι αυξημένες συγκεντρώσεις ινών αμιάντου σε χώρους με μεγάλη συγκέντρωση ατόμων (καθ’όλη τη διάρκεια της ημέρας όπως το κυλικείο) ελήφθησαν σοβαρά υπ’ όψιν. Τα αποτελέσματα αυτά δεν προέτρεψαν στον εφησυχασμό. Ανατρέχοντας στην βιβλιογραφία διαπιστώσαμε οι τιμές που μετρήθηκαν στο κτίριο Berlaymont των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις Βρυξέλλες ήταν παραπλήσιες των τιμών που μετρήθηκαν σα κτίρια της Σ.Θ.Ε. Η απόφαση που ελήφθη για το Berlaymont είναι γνωστή: Τα υλικά αυτά απομακρύνθηκαν μετά από εκκένωση του κτιρίου και μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος χώρου καθώς ήταν κτισμένα ή πακτωμένα. Έτσι με αναφορά του τότε Κοσμήτορα και Προέδρου του Τ.Σ. (Ε.Γ. Στεφάνου) 15/2/2001, Αρ. Πρωτ. 365) η Πρυτανεία (Χ. Νικολάου) ενεργοποιήθηκε και πέτυχε την χρηματοδότηση της αφαίρεσης των οροφών και ψευδοροφών των κτιρίων της Σ.Θ.Ε. στη Κνωσό.

Η διαδικασία, μοναδική στον Ελληνικό χώρο (εξ όσων γνωρίζουμε), αυτή έγινε με πολλή προσοχή καθώς διεξήχθησαν μετρήσεις πριν, κατά και μετά την δοκιμαστική αφαίρεση των υλικών αμιάντου σε περίοδο διακοπών ώστε το κτίριο να είναι κενό. Κατόπιν οι πτέρυγες απομονώνονταν και γινόταν η αφαίρεση με ιδιαίτερη προσοχή. Πρέπει να σημειωθεί ότι στα κτίρια του Παν. Κρήτης τα υλικά δεν ήταν κτισμένα και η διαδικασία αφαίρεσης ήταν πιο εύκολη. Έτσι τα λίγα προβλήματα που υπήρξαν κατά τη διάρκεια των εργασιών οφειλόταν στη μη-εξειδίκευση του προσωπικού του αναδόχου. Για το λόγο αυτό υπήρξε κατά τη διάρκεια των εργασιών συνεχής παρακολούθηση από το προσωπικό του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικών Χημικών Διεργασιών του Τμήματος Χημείας και των επιβλεπόντων της Τεχνικής Υπηρεσίας του Π.Κ. για την προστασία των εργατών του αναδόχου. Το πρόβλημα με τα σχολεία του Ηρακλείου είναι γνωστό εδώ και πολύ καιρό. Βγαίνει για λίγο στη δημοσιότητα και μετά ξαναεμφανίζεται ως να μην υπήρχε!

Πάντως πριν γίνει η οποι8αδήποτε ενέργεια στα σχολεία πρέπει να γίνει μελέτη και σε ότι αφορά την χρήση των υλικών αμιάντου ως προς την κατασκευή τους (κτισμένα, πακτωμένα ή άλλου είδους κατασκευή). Σημαντικό στοιχείο είναι και η διάθεση μετά την απομάκρυνση των υλικών αυτών.

Πάντως, ως Εργαστήριο Περιβαλλοντικών Χημικών Διεργασιών, είμαστε στη διάθεση της Πολιτείας για το θέμα αυτό.

* Ο Ευριπίδης Γ. Στεφάνου είναι καθ/της Χημείας Περιβάλλοντος, διευθυντής Εργαστηρίου Περιβαλλοντικών Χημικών Διεργασιών Τμήμα Χημείας-Παν. Κρήτης