Toυ Γ.Η. Ορφανού*

Με αφορμή τη φετινή επέτειο από την 4η Αυγούστου 1936, κατά την οποία ο Ιωάννης Μεταξάς, αν και πρωθυπουργός καταρχάς κοινοβουλευτικής μειοψηφίας, κατέλυσε τη δημοκρατία και τους θεσμούς της και κήρυξε, υπό τις ευλογίες του Θρόνου, την προσωπική του δικτατορία, στη θέση ενός σημειώματος, στο οποίο θα εγκωμιάζαμε το δημοκρατικό πολίτευμα και τις αρετές του, θα μου επιτρέψετε να «φιλοξενήσουμε» δύο σχετικά αποσπάσματα από την αρχαία ελληνική γραμματεία.

Και το πρώτο επιλεγέν απόσπασμα προέρχεται από τον Πλάτωνα. Πρόκειται για την πρόταση του γνωστού φιλοσόφου της κλασικής Αθήνας ότι δύο περιπτώσεις εξασφαλίζουν την ευδαιμονία των πολιτών και της πολιτείας μονάχα στα διάφορα πολιτεύματα, πολύ περισσότερο στα δημοκρατικά. Ας το ξαναδιαβάσουμε με μεγάλη προσοχή: «Αν δεν συμβεί, είπα εγώ, ή να κυβερνήσουν στις πολιτείες οι φιλόσοφοι ή να ασχοληθούν με τη φιλοσοφία, ανυστερόβουλα και άξια, αυτοί τους οποίους τώρα τους αποκαλούν βασιλιάδες και άρχοντες, έτσι ώστε η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία να συναντηθούν στο αυτό πρόσωπο, κι αν τούτος ο εσμός όσων σήμερα πορεύονται χωριστά προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση δεν εμποδιστεί δια της βίας να το κάνει αυτό, δεν θα 'χουν τελειωμό, φίλε Γλαύκων, οι συφορές για τις πολιτείες, νομίζω ούτε και για το ανθρώπινο γένος, κι ούτε τούτο το πολίτευμα, που τώρα μόλις το περιγράψαμε θεωρητικά, πρόκειται ποτέ να λάβει, προτού να γίνουν αυτά, αληθινή υπόσταση και να βγει στο φως του ήλιου. Αυτό είναι που ώρα τώρα διστάζω να το πω, καθώς βλέπω πόσο παράδοξο θα ακουστεί• δύσκολο, βλέπεις, να το αντιληφθεί κανείς πως δεν είναι δυνατόν να υπάρξει άλλος τρόπος να ευτυχήσουν ούτε τα άτομα ούτε το σύνολο! (Πλάτωνος, «Πολιτεία», 473d-e, μετάφραση Ν. M. Σκουτερόπουλος)».

Το δεύτερο εδάφιο, λοιπόν, αντλήθηκε από το Δημοσθένη. Ο μεγάλος Αθηναίος ρήτορας του 4ου αι. π.Χ. αποδίδει με τη σειρά του την ευδαιμονία μιας πολιτείας στην τήρηση των νόμων του κράτους. Και η τήρηση του νόμου θαρρώ πως είναι εκείνη συνάμα που στηρίζει ως θεμέλιο τη δημοκρατία και προασπίζει τα δικαιώματα των πολιτών, τα ατομικά και τα κοινωνικά, γιατί δίχως τους δεν υπάρχει ευημερία! «Δεν θα σας πω ούτε τίποτε καινούργιο ούτε παράδοξο ούτε ιδιαίτερο, αλλά κάτι που όλοι σας το ξέρετε όσο και εγώ. Γιατί αν κάποιος από εσάς θέλει να ερευνήσει ποια είναι η αιτία και αυτό που κάνει τη βουλή να συνεδριάζει, τον λαό να ανεβαίνει στην εκκλησία του δήμου, τα δικαστήρια να γεμίζουν, την απερχόμενη διοίκηση να παραχωρεί με τη θέλησή της τη θέση της στην καινούργια, και να συμβαίνουν όλα μέσω των οποίων διοικείται και επιβιώνει, θα ανακαλύψει ότι αυτά οφείλονται στους νόμους και στο γεγονός ότι όλοι υπακούουν σε αυτούς, γιατί, αν καταλυθούν αυτοί και ο καθένας αποκτήσει τη δύναμη να κάνει ό,τι θέλει, όχι μόνο το πολίτευμα θα καταρρεύσει αλλά και η ζωή μας δεν θα διαφέρει σε τίποτε από την αντίστοιχη των άγριων ζώων. Τι νομίζετε ότι θα κάνει αυτός αν καταλυθούν οι νόμοι, ο οποίος συμπεριφέρεται έτσι τώρα που αυτοί έχουν ισχύ; (Δημοσθένους, «Κατ’ Αριστογείτονος Α’», 20-21, μετάφραση Α. Τυφλόπουλος)».

Αλήθεια, εσείς για όλα τούτα αλλά και για όσα βιώνουμε καθημερινά ως μεμονωμένοι πολίτες και ως μέλη ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου, τι λέτε; Η ζωή μας διαφέρει από των άγριων ζώων ή όχι; Πώς θα μπορούσαν οι σύγχρονές μας κοινωνίες να βγουν από τα έλη τους;

*Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. φιλόλογος, Msc Διαχ/σης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Διαχ/σης Πληροφ/κών συστημάτων