Της Αντωνίας Κουτσάκη

«Τα λογοτεχνικά κείμενα έχουν κώδικες ερμηνείας “κρυφούς” ή φανερούς»

Η καθηγήτρια των Ανοιχτών Πανεπιστημίων Κύπρου και Ελλάδας, Εύη Βογιατζάκη, μιλά στην “Π” με αφορμή το νέο της βιβλίο


«Τα λογοτεχνικά κείμενα κάθε εποχής απλά, φιλικά ή ακόμη και δύσβατα στον αναγνώστη έχουν κώδικες ανάγνωσης και ερμηνείας, φανερούς ή «κρυφούς» που διαμορφώνονται από τις ιδέες ή το πνεύμα της εποχής τους. Αυτούς τους ιστορικούς, θεωρητικούς κώδικες παρουσιάζει και αναλύει το βιβλίο.

Αυτό επισημαίνει μιλώντας στην ‘’Π’’ για το νέο της βιβλίο η Εύη Βογιατζάκη, η οποία διδάσκει Νεοελληνική φιλολογία και λογοτεχνία στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου και Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ).

Με τίτλο «Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και του 20ού αιώνα -από τον Νεοκλασικισμό έως και τον Μοντερνισμό», το βιβλίο απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη που θέλει να διεισδύσει κάτω από την επιφάνεια των κειμένων, αλλά και στον φιλόλογο ή κάθε ειδικό που θέλει να αναλύσει, να διδάξει, να κατανοήσει, να ερμηνεύσει ή να μεταδώσει την βαθύτερη ουσία των λογοτεχνικών κειμένων.

Γιατί όπως τονίζει η συγγραφέας, “Η διαχρονική αξία των λογοτεχνικών κειμένων μπορεί να διασφαλιστεί μόνον αν είναι γνωστός ο κόσμος των αισθητικών, ιστορικών και πολιτισμικών ιδεών που τα διαμόρφωσαν. Σε αυτήν την ανάγνωση επάρκειας καλεί τον αναγνώστη το βιβλίο».

Στη συνέντευξή της στην «Π» η συγγραφέας μιλά για τα κυριότερα αισθητικά ρεύματα στον 19ο και στον 20ό αιώνα, πώς επηρεάζουν την εποχή μας, αλλά και για το Ανοικτό Πανεπιστήμιο.



“Κάτω από την επιφάνεια των κειμένων”

- Βάλτε μας στο πνεύμα του νέου σας βιβλίου.

Το βιβλίο έχει ως αφετηρία την αντίληψη ότι τα λογοτεχνικά κείμενα δεν είναι νησίδες δημιουργίας αποκομμένες από το ιστορικό, φιλοσοφικό και πολιτισμικό ορίζοντα της εποχής τους. Τα λογοτεχνικά κείμενα κάθε εποχής απλά, φιλικά ή ακόμη και δύσβατα στον αναγνώστη έχουν κώδικες ανάγνωσης και ερμηνείας, φανερούς ή «κρυφούς» που διαμορφώνονται από τις ιδέες ή το πνεύμα της εποχής τους. Αυτούς τους ιστορικούς, θεωρητικούς κώδικες παρουσιάζει και αναλύει το βιβλίο. Κείμενα όπως ο Βέρθερος του Γκαίτε ή οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Διονύσιου Σολωμού, γνωστά και οικεία στον αναγνώστη, φέρουν μέσα τους τη σύνθετη πνευματική κληρονομιά της εποχής τους, χωρίς την γνώση της οποίας το βαθύτερο περιεχόμενό τους κινδυνεύει να περιοριστεί στην αναγνωστική αίσθηση του σήμερα, αγνοώντας τις προθέσεις του συγγραφέα που σχεδόν πάντα συνδέονται με τις προσδοκίες του αναγνωστικού κοινού της εποχής του. Γιατί κάθε συγγραφέας γράφει για να διαβαστεί πρωτίστως από τους σύγχρονούς του ακόμη κι αν συχνά τα έργα του υπερβαίνουν τις προσδοκίες της εποχής του. Η Μαντάμ Μποβαρύ του Φλωμπέρ π.χ. μπορεί να μας φαίνεται σήμερα μια σχεδόν παρωχημένη ιστορία των ερωτικών περιπετειών της ηρωίδας· αν την διαβάσουμε όμως με βάση την αισθητική της εποχής, θα κατανοήσουμε ότι απεικονίζει τις κοινωνικές συνθήκες της αντικειμενικής πραγματικότητας σχετικά με τον ρόλο και την ψυχολογία της γυναίκας περί τα μέσα του 19ου αιώνα, που απηχούν τις ιδέες του ρεαλισμού ενώ ταυτόχρονα αποτελούν ένα μεγάλο “κατηγορώ” στον συναισθηματισμό και τις ιδεοληψίες ή ψευδαισθήσεις του προϋπάρχοντος ρεύματος του ρομαντισμού.

Το βιβλίο λοιπόν απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη που θέλει να διεισδύσει κάτω από την επιφάνεια των κειμένων, αλλά και στον φιλόλογο ή κάθε ειδικό που θέλει να αναλύσει, να διδάξει, να κατανοήσει, να ερμηνεύσει ή να μεταδώσει την βαθύτερη ουσία των λογοτεχνικών κειμένων. Η διαχρονική αξία των λογοτεχνικών κειμένων μπορεί να διασφαλιστεί μόνον αν είναι γνωστός ο κόσμος των αισθητικών, ιστορικών και πολιτισμικών ιδεών που τα διαμόρφωσαν. Σε αυτήν την ανάγνωση επάρκειας καλεί τον αναγνώστη το βιβλίο.

Ποια είναι τα κυριότερα αισθητικά ρεύματα στη λογοτεχνία της εποχής που εξετάζει το βιβλίο;

Τα κυριότερα αισθητικά ρεύματα στον 19ο και στον 20ό αιώνα είναι: ο νεοκλασικισμός, ο ρομαντισμός, ο ρεαλισμός, ο συμβολισμός και τα ρεύματα του τέλους του αιώνα (Fin de siècle) στον 19ο αι., ενώ στο πρώτο μισό του 20ού κυριάρχησαν τα ρεύματα της πρωτοπορίας (ιμπρεσιονισμός, εξπρεσιονισμός, φουτουρισμός, υπερρεαλισμός κ.ά) και ο υψηλός μοντερνισμός. Ακολουθεί βέβαια μετά το μεταμοντέρνο που έρχεται πολύ αργότερα και διαρκεί ώς τις μέρες μας.

-Ποιες είναι οι επιρροές τους έως τις ημέρες μας;

Η εποχή μας είναι εποχή της μείξης των ειδών. Πολλά από τα είδη αυτά έχουν υποχωρήσει και άλλα έχουν μεταλλαχθεί και ενσωματωθεί σε κείμενα που διαλέγονται με το παρελθόν.

Ο ρομαντισμός και ο κλασικισμός π.χ. παρουσιάζουν μια σχετική υποχώρηση, ενώ στην πεζολογική ποίηση μπορούμε να διακρίνουμε απηχήσεις της νεωτερικότητας που ξεκινά με τον συμβολισμό και απογειώνεται με τον μοντερνισμό κάθε είδους. Ο ρεαλισμός βέβαια έχει την ίδια εξακολουθητική παρουσία όπως σε όλες τις εποχές. Το ζητούμενο είναι, αν μπορούσε κάποιος να το διατυπώσει έτσι, η σύγχρονή μας δημιουργική γραφή, χωρίς να δεσμεύει την αυθορμησία της, να γράφεται με γνώση της πνευματικής κληρονομιάς από την οποία πρέπει να προέρχεται ή με την οποία πρέπει να διαλέγεται, αν επιδιώκει μια θέση στη βιβλιοθήκη του μέλλοντος.



“Στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο οι φοιτητές είναι πραγματικοί εργάτες του πνεύματος”

Διδάσκετε στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Υπάρχει ανταπόκριση και ποιο είναι το προφίλ του φοιτητή;

«Στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο οι ενήλικες φοιτητές, παρά τα βάρη και τις δυσκολίες της καθημερινότητας– οικονομικής, κοινωνικής, οικογενειακής φύσης – καταβάλλουν αξιέπαινη προσπάθεια να ανταποκριθούν. Είναι πραγματικοί εργάτες του πνεύματος που αναζητούν μια πιο ολοκληρωμένη εμπειρία στην επιστημονική γνώση. Αρκετοί από τους φοιτητές μας προσβλέπουν στην εξασφάλιση επαγγελματικών δικαιωμάτων που παρέχουν τόσο το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου όσο και το Ελληνικό Ανοικτό, ενώ δεν είναι λίγοι οι απόφοιτοι ΑΕΙ, ακόμη και μεταπτυχιακών προγραμμάτων διδακτορικού επιπέδου, που φοιτούν προσβλέποντας στη διεύρυνση των πανεπιστημιακών τους γνώσεων στην κατεύθυνση των ανθρωπιστικών σπουδών».



Σήμερα η παρουσίαση από την Ε.Φ.Ν.Η.

Την παρουσίαση του βιβλίου της Εύης Βογιατζάκη «Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και του 20ού αιώνα -από τον Νεοκλασικισμό έως και τον Μοντερνισμό» οργανώνει η Ένωση Φιλολόγων Ν. Ηρακλείου σήμερα Τετάρτη στις 7:00 μμ στο Πολύκεντρο Νεολαίας του Δήμου Ηρακλείου. Θα προλογίσει η φιλόλογος-πρόεδρος της Ε.Φ.Ν.Η. Λίζα Σκλάβου, η οποία θα συντονίσει την εκδήλωση.

Για το βιβλίο θα μιλήσει η Κατερίνα Ζωγραφιστού, υποψήφια διδάκτωρ στο Νεοελληνικό Τμήμα του Πανεπιστημίου του Μονπελιέ ΙΙΙ και η ίδια η συγγραφέας. Η εκδήλωση θα γίνει με τη μουσική συνοδεία του κιθαρίστα Νίκου Κατσαράκη, ο οποίος θα ερμηνεύσει έργα αυτής της περιόδου.



Η συγγραφέας

Η Εύη Βογιατζάκη είναι διδάκτωρ Συγκριτικής, Αγγλικής και Νεοελληνικής φιλολογίας και κάτοχος Master of Arts του Τμήματος English and Comparative Studies του Πανεπιστημίου του Warwick της Αγγλίας, πτυχιούχος Νεοελληνικής φιλολογίας (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Παντείου και Παιδαγωγικής Ακαδημίας. Σήμερα διδάσκει Νεοελληνική φιλολογία και λογοτεχνία στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΑΠΚυ) και Ευρωπαϊκή Λογοτεχνία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ).

Είναι η συγγραφέας των βιβλίων: The Body in the Text: James Joyce’s Ulysses and the Modern Greek Novel (Lanham, Maryland: Lexington books, 2002), Ν. Γ. Πεντζίκης: Ο Άνθρωπος και τα Σύμβολα (Αθήνα: Σαββάλας, 2004), και η μεταφράστρια και επιμελήτρια του τόμου Suleiman Susan Rubin, εκ., Το γυναικείο σώμα στο δυτικό πολιτισμό: Σύγχρονες όψεις, επιμέλεια-μετάφραση-εισαγωγή, Εύη Βογιατζάκη (Αθήνα: Σαββάλας, 2008).