Όλα όσα βλέπονται τα φωτίζει ο ήλιος
και όλα όσα γίνονται με λογική
τα ενισχύει η ταπείνωση.
Όταν απουσιάζει το φως,
όλα είναι σκοτεινά
και όταν απουσιάζει η ταπείνωση
όλα τα κατορθώματα είναι άχρηστα
Αυτά αναφέρει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος για τη μεγάλη αρετή της ταπείνωσης. Ομως τι μπορεί να σημαίνει η ταπείνωση σ’ έναν κόσμο που έχει αυτοπροσδιορισθεί ως κοινωνία αγοράς; Σε μια κοινωνία που έχοντας ως στόχο της το κέρδος, πουλάει το κάθε τι. Η διαφήμιση και το MARKETING δεν αφορούν μόνο κάποια καταναλωτικά προϊόντα, αλλά και την πολιτική, τις τέχνες, τον αθλητισμό ακόμη και την φιλανθρωπία. Πώς μπορεί κάποιος, σ’ έναν κόσμο που έχει αποθεώσει την προβολή και τις δημόσιες σχέσεις να αναφέρεται στην ταπείνωση;
Ο Κύριος είπε: “μάθετε ότι πραός ειμι και ταπεινός τη καρδία” (Ματθ. 11,29).
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, την οποία διανούουμε, με την κατανυκτική της ατμόσφαιρα και τον ποιητικό λόγο των ύμνων της μάς υποδεικνύει την οδό και την αλήθεια που μας οδηγούν στην αληθινή Ζωή. Μας υποδεικνύει τον τρόπο συμβίωσης με τον Χριστό, ο οποίος είναι η οδός, η αλήθεια και η Ζωή (Ιωαν., 14,6).
Το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα των αγίων προσώπων που προβάλλονται κατά την περίοδο αυτή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι η ταπείνωση. Στις καθημερινές ακολουθίες επαναλαμβάνουμε την ευχή του οσίου Εφραίμ, που μεταξύ των άλλων παρακαλούμε: “Κύριε και Δέσποτα της ζωής μου πνεύμα ταπεινοφροσύνης χάρισαί μοι τω σω δούλω”.
Ταπεινοφροσύνη σημαίνει να φρονούμε ταπεινά για τον εαυτό μας, να μην έχουμε μεγάλη ιδέα για τον εαυτό μας, τα προσόντα μας, τις ικανότητές μας. Η ταπεινοφροσύνη δεν καθορίζεται από κανόνες έκφρασης και συμπεριφοράς. Είναι καρπός της κατανόησης της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν παραιτείται από κάθε τι που μπορεί να ομορφαίνει και να χαριτώνει την ύπαρξη, γνωρίζει όμως το μέτρο των ορίων της ύπαρξης. Ο αποστολος Παύλος, αν και γνώριζε τα κατορθώματά του για το Χριστό και την Εκκλησία, έλεγε: “ουκ εγώ δε αλλ’ η χάρις του Θεού η συν εμοί” (Α’ Κορ. 15,10).
Η ταπείνωση είναι συνέπεια του απείρου της σοφίας. Ο σοφός Σωκράτης κατέληξε στο “εν οίδα ότι ουδέν οίδα”. Και ο απόστολος Παύλος γράφοντας στον μαθητή του Τιμόθεο θα πει ότι: “Χριστός Ιησούς ήλθε εις τον κόσμον αμαρτωλούς σώσαι ων πρώτος ειμί εγώ”(Α’ τιμ. 1,15).
Για τον άνθρωπο του Θεού, για τον πιστό χριστιανό, η ταπείνωση αποτελεί ένα στοιχείο του ευχαριστιακού τρόπου βίωσης. Σημαίνει ότι μπορώ - συν Θεώ - να χαρώ, να γλεντήσω, να πανηγυρίσω το κάθε τι που μου έχει προσφερθεί από τον Θεό άμεσα ή έμμεσα.
Βέβαια πάντοτε με τη δική μου καλή προσπάθεια και τη Χάρη του Θεού. Τη βεβαιότητα αυτή μας υπαγορεύει η παραβολή των ταλάντων (Ματθ. 25, 14-30).
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι κάθε αρετή δεν αποβλέπει στην ατομική τελείωση ή δικαίωση, αλλά στον αγιασμό της ύπαρξής μας. Και ο αγιασμός μας είναι νοητός μόνο στη θυσία μας για τους άλλους;
Ολα στην πνευματική μας ζωή κατεργάζονται την ελευθερία μας για να αγαπούμε, να φυλάσσουμε τη μια και καινή εντολή της αγάπης. Της αγάπης στον Θεό και στον πλησίον μας:
“Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εν όλη τη καρδία σου και εν όλη τη ψυχή σου και εν όλη τη διανοία σου. αγαπήσεις τον πλησίον σου ως (μία λέξη) αυτόν”. (Ματθ. 22, 37-39).
Η αυτογνωσία θα μας βοηθήσει να αποκτήσουμε την αρετή της ταπείνωσης. Ο Κύριος στην επί του ‘Oρους ομιλία Του δίδαξε σαν πρώτη αρετή την ταπείνωση. Είναι, είπε, ευτυχισμένοι “οι πτωχοί τω πνεύματι” που σημαίνει κατά τους Πατέρες, μακάριοι, όσοι νιώθουν τον εαυτό τους φτωχό μπροστά στον Θεό (Ματθ. 5,3). Και αυτό θα γίνει μόνο, όταν αναγνωρίσουμε ότι πέρα από τον προσωπικό μας αγώνα, η πρόοδος μας προς τη ζωή της πνευματικής ταλείωσης είναι έργο της Θείας Χάρης. Ο ταπεινός άνθρωπος είναι σοβαρός,ε είναι σιωπηλός. Δεν είναι οργίλος. Δεν είναι θυμώδης. Δεν είανι γκρινιάρης. Δεν είναι γογγυστής. Δεν ερίζει, δεν μαλώνει είναι απλός. Ακούει την γνώμη του άλλου. Σέβεται τους άλλους. Εχει επικοινωνία. Εχει διάλογο. Δεν είναι αυθαίρετος.
Στην παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου διδασκόμεθα ότι όποιος υψώνει τον εαυτό του, θεωρώντας τους άλλους κατώτερούς του, θα ταπεινωθεί και θα εξευτελισθεί,ενώ αντίθετα αυτός που θα ταπεινώσει τον ευατό του υπηρετώντας τους άλλους με χριστιανική αγάπη, θα υψωθεί από τον Θεό και θα δοξασθεί (Ματθ. 23,12).
Ακόμη και η ίδια η φύση με πολλά παραδείγματα μας διδάσκει την ταπεινοφροσύνη. Σ’ ένα χωράφι, τα γεμάτα στάχυα σκύβουν από το βάρος του καρπού, ενώ τα κούφια υψώνουν τα κεφάλια τους και καμαρώνουν στον ήλιο.
Ο θεός “επέβλεψε” στην ταπείνωση της Παναγίας και Εκείνη από την αίσθηση της ταπεινής πεπερασμένης ύπαρξης ανατάθηκε σε δοξολογία του Θεού κι έγινε το θεμέλιο της σωτηρίας μας (Λουκ. 1, 44).