Του Λευτέρη Ζούρου *

Με την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό οι λαοί της Δυτικής Ευρώπης έχτισαν πάνω στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και δημιούργησαν αυτό που σήμερα ονομάζουμε Δυτικό Πολιτισμό. Συγκρίνετε τον, σαν σύνολο, με ό,τι πέρασε από προσώπου γης και δύσκολα θα βρείτε κάτι καλύτερο –εκτός αν δεν μπορείτε να ξεκολλήστε από ιδεολογικές φαντασιώσεις.

Οι Δυτικοί (με τη συμμετοχή της Ρωσίας) έσωσαν την ψυχορραγούσα Επανάσταση του 1821 και ουσιαστικά δημιούργησαν το νέο ελληνικό κράτος. Στους Δυτικούς οφείλουμε το ό,τι μείναμε έξω από το σοβιετικό μπλοκ στην μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τάξη πραγμάτων. Από την πτώση της δικτατορίας μέχρι το 2008 η Ελλάδα έζησε τις ευτυχέστερες μέρες της (κάτι που οι νεότεροι δεν θα γευθούν για δεκαετίες) και το οφείλει στους Δυτικούς. Μα όλα αυτά τα έκαναν οι Δυτικοί για το συμφέρον τους, θα πει κάποιος. Την απάντηση έδωσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος: μακάριοι οι μικροί λαοί που καταφέρνουν το συμφέρον τους ανά πάσα στιγμή να συμπίπτει με το συμφέρον των ισχυρών. Αυτό κατάφερε στις μεγάλες του στιγμές και σ’ αυτό του έμοιασε αργότερα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.

Αυτά αρκούν ως ιστορική αναδρομή. Επιστροφή στο παρόν. Είμαστε αντι-δυτικοί (ο όρος περιλαμβάνει Ευρώπη και Αμερική) και το διακηρύσσουμε με υπερηφάνεια. Μπορεί να αντλήσει κανείς συμπεράσματα και από τα πιο φαιδρά γεγονότα, όπως το δημοψήφισμα του 2015 το αποτέλεσμα του οποίου δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια διακήρυξη του αντι-δυτικισμού μας. Πώς μπορεί να εξηγηθεί ο αντι-δυτικισμός μας και που μας οδηγεί; Ας παραμερίσουμε το ότι κάποιος ουδέτερος παρατηρητής θα τον έβλεπε ως αχαριστία. Δεν μπορούμε όμως να μην τον δούμε ως σχεδόν παρανοϊκή τύφλωση. Φταίει βέβαια η αποκοπή μας από το Δυτικό γίγνεσθαι που πάει πίσω στα χαράματα της 2ης χιλιετηρίδας με κορυφαίο το Σχίσμα. Φταίει και η τουρκοκρατία. Όμως αυτά έχουν ξεθωριάσει, δεν μπορούν από μόνα τους να δώσουν την εξήγηση. Κάνετε όμως το εξής νοητικό πείραμα. Υποθέστε ότι ο εμφύλιος πόλεμος κατέληγε στο αντίθετο αποτέλεσμα, και ότι από 1948 ζούσαμε στο ίδιο καθεστώς όπως, για παράδειγμα, η γειτονική μας Βουλγαρία. Και ότι το 1989 ζούσαμε την ανατροπή του. Τι ποσοστό των ελλήνων θα ήταν σήμερα αντι-δυτικοί; Ελάχιστο.

Συμπέρασμα: είμαστε αντι-δυτικοί γιατί δεν ζήσαμε το αντίθετο του δυτικισμού. Δεν τον ευγνωμονούμε για τα μεγάλα καλά που μας έδωσε, αρεσκόμαστε στο να τον κατηγορούμε για τα λίγα κακά του (ουδέν καλόν αμιγές κακού) ή γιατί δεν μας έδωσε ακόμα περισσότερα. Η σύγκριση με την εναλλακτική πραγματικότητα δεν είναι στις συνήθειές μας (προτιμούμε τη σύγκριση με έναν αγγελικό κόσμο). Άλλες χώρες μπήκαν στη Ευρωπαϊκή Ένωση πολύ αργότερα από μας και τα πάνε μια χαρά. Άλλες ευρωπαϊκές χώρες έζησαν την οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 και την έχουν ξεπεράσει. Εμείς όχι. Γιατί; Πολλά τα επιχειρήματα, όμως όλα συγκλίνουν σε ένα: ποτέ δεν αισθανθήκαμε, ποτέ δεν λειτουργήσαμε ως ευρωπαίοι. Κάπως έτσι μπήκαμε στο 2017. Με άκρως ανησυχητικά σύννεφα από τα ανατολικά για την ίδια την εθνική μας ακεραιότητα, με ένα προσφυγικό πρόβλημα που παραμένει άλυτο με το ενδεχόμενο να διογκωθεί, με την πιθανότητα ενός τζιχαντιστικού χτυπήματος να κουρελιάσει τον τουρισμό μας, με κυβερνήσεις στην Ουάσιγκτον και τη Μόσχα που διακηρύσσουν ανοιχτά ότι θα κοιτάξουν πρωτίστως τα δικά τους συμφέροντα, αποκομμένοι από τη διεθνή οικονομική πραγματικότητα, με τους φυσικούς συμμάχους μας στη Ευρώπη απογοητευμένους από την αδυναμία μας να βάλουμε το Β δίπλα στο Α και αηδιασμένους από την «υπερήφανη» διαπραγμάτευσή μας. Δεν είμαστε ανάδελφος λαός. Είμαστε απλώς λαός μετέωρος, χωρίς πυξίδα. Πολλά γράφτηκαν για τα μαθήματα που θα αφήσει πίσω της η κρίση. Αλλά το μάθημα είναι ένα: Για τα 200 χρόνια που πέρασαν και, και κατά προέκταση, για τα χρόνια που είναι μπροστά μας, δεν έχουμε καλύτερο μοντέλο από αυτό με το οποίο δουλεύει ο δυτικός Κόσμος. Όσο γρηγορότερα το κατανοήσουμε, τόσο το καλύτερο.

* Ο Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής Παν/μίου Κρήτης και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών