Β΄ ΜΕΡΟΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ

Ο Κουρτ Στούντεντ άσκησε έφεση εναντίον της απόφασης που τον καταδίκασε, το δικαστήριο που λειτούργησε σε δεύτερο βαθμό τη δέχθηκε και τελικά αφέθηκε ελεύθερος το 1948 λόγω προβλημάτων υγείας. Μετά την αθώωσή του από το δευτεροβάθμιο δικαστήριο, χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικός σύμβουλος του Αμερικανού στρατάρχη Αϊζενχάουερ και επίσης ως στρατιωτικός σύμβουλος του Γερμανού καγκελάριου Αντενάουερ. Έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην πατρίδα του όπου και πέθανε το 1978, στην προχωρημένη ηλικία των 88 ετών, και κηδεύτηκε με εκδηλώσεις «εθνικού» πένθους.

Δυστυχώς η ιστορία επαναλαμβάνεται. Και όταν επαναλαμβάνεται, ξετυλίγεται ως κωμωδία.

-Τι εννοούμε σήμερα με τον όρο προσωποκεντρική προσέγγιση της ιστορίας;

α) Μαράκης Μιχάλης του Ιωάννου

Γεννήθηκε στο Σμάρι. Σύμφωνα με τα αρχεία του Ελληνικού Στρατού, έπεσε τη δεύτερη μέρα της Μάχης της Κρήτης, στις 21 Μαΐου 1941 στην Αγυιά Χανίων. Υπηρετούσε στον 6ο λόχο Πεζικού Χανίων, ήταν μόλις 23 ετών. Η αδερφή του Μιχάλη Μαράκη, Στυλιανή Μαράκη-Βιτσαξάκη, αφηγείται για τον αδελφό της :

…μας ειδοποιήσανε ότι ο αδερφός μου σκοτώθηκε στα Χανιά. Μαζί του εμάθαμε ότι ήτανε δυο στρατιώτες, ένας Χανιώτης και ένας από την Επισκοπή. Εμάθαμε που έμενε ο Πισκοπιανός και επήγαμε με τη μάνα μου στο σπίτι του. Ότι ώρα μας είδενε μας είπε :

-Για το Μιχάλη ήρθατε ; Μέχρι εκεί ήτανε η τύχη του. Είμαστε μαζί σε ένα καταφύγιο και κουβεντιάζαμε. Μας είπε ο Μιχάλης να πάμε στο απέναντι καταφύγιο, γιατί του φάνηκε καλύτερο το απέναντι. Εγώ του μίλησα και τον συμβούλεψα να μην πάμε. Ο Μιχάλης δεν μ’άκουσε και φεύγει και ως επήγαινε απέναντι του βάλανε οι Γερμανοί και τον εσκοτώσανε στη μέση του δρόμου. Τον θάψαμε εκεί. Όταν ετελείωσε ο πόλεμος επήγαμε και πήραμε τα κόκαλά του με το κασονάκι και τα φέραμε στο νεκροταφείο στο Σμάρι.

Επήγαμε στα Χανιά και μας είπανε τον τόπο που ήτανε θαμμένος. Εβρήκαμε τον τάφο με ένα ξύλινο σταυρό απάνω. Η μάνα μου με τον αδερφό μου επήγανε.

Εμείς είμαστε έξι παιδιά, τέσσερα αγόρια και δυο κορίτσια. Τη μάνα μου και τον πατέρα μου τσ’ ήφαγε ο καημός του Μιχάλη. Μέρα νύχτα κλαίγανε. Εποθάνανε με εκείνο τον καημό.

Όταν έφυγε να πάει στρατιώτης μας είπε ότι έκανε τάμα του Χριστού ένα πενηντάρικο. Να το κρεμάσομε στον Χριστό την Μεγάλη Πέμπτη. Το βγάνει από την τσέπη του και μου το δίνει. Μας άφησε και ένα πεντακοσάρικο και μας είπε να του τα φυλάξομε και να τα αλλάξομε να του πέμπομε στο στρατό όποτε θα μας γράφει στο γράμμα.

Το τάξιμό του το ’κανα, εκρέμασα τη Μεγάλη Πέμπτη το πενηντάρικο στο Χριστό. Τα υπόλοιπα λεφτά δεν επρολάβαμε να του τα στείλομε. Τα ’χω ακόμη του Μιχάλη μας τα λεφτά. Στο μπαούλο. Άμα ανοίξω το μπαούλο να τα δω τόνε θυμούμαι και κλαίω.

Ο Μιχάλης μας. Ένα καλό παιδί. Όμορφος. Τον εφάγανε κι αυτόν οι Γερμανοί…

β) Ταμπακάκης Σήφης του Κωνσταντίνου

Γεννήθηκε στην Παναγιά Πεδιάδος το 1919, στρατιώτης του 2ου Λόχου του 5ου Τάγματος. Ταγματάρχης ο Στυλιανός Καλονάς. Η Διοίκηση του 5ου Τάγματος είχε εγκατασταθεί στις 23 Μαΐου 1941 στο χωριό Χαμαλεύρι Ρεθύμνου. Αντικειμενικός σκοπός των Αυσταλιανών και Ελληνικών δυνάμεων ήταν να εκδιώξουν του γερμανούς αλεξιπτωτιστές από την περιοχή Σταυρωμένου. Το μεσημέρι της 24ης Μαΐου 1941, κι ενώ ο Διοικητής του τάγματος απουσίαζε από το Χαμαλεύρι, ένας γέρος κρητικός, ο Δημήτρης Καστανάκης από το χωριό Πηγή, φορώντας την παραδοσιακή κρητική βράκα και κρατώντας το κεφαλομάντηλό του στα δόντια, πηγαίνει και ξεσηκώνει τους άντρες του Λόχου Διοικήσεως. Τους καλεί να κάνουν επίθεση στους γερμανούς που ήταν στο Σταυρωμένο. Ο Διοικητής Στυλιανός Καλονάς γράφει στην έκθεσή του: “…οι στρατιώτες μη θέλοντας να δείξουν ότι υστερούν εις ηρωισμόν του γέροντος Καστανού, όστις δεν θέλει να χάσει την ευκαιρίαν να εξουδετερώσει τους Γερμανούς, τον ακολουθούν και κατέρχονται την αμαξητήν οδόν Χαμαλεύρι-Σταυρωμένου, αλλά μόλις φθάνουν εις Σταυρωμένου και εις απόστασιν 100 μέτρων δέχονται καταιγιστικά πυρά των γερμανών και ο Καστανός, όστις βαδίζει όρθιος και απτόητος πίπτει νεκρός, ως και ένας στρατιώτης της ομάδας (σημ.: ο Ταμπακάκης Ιωσήφ)…”

(Έκθεση Ταγματάρχη Καλλονά Στυλιανού ΓΕΣ 10/6/1946).

Ο Ρεθύμνιος συγγραφέας Μάρκος Πολιουδάκης, στο βιβλίο του “Η μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο, Α΄τόμος, Ρέθυμνο 1993”, στη σελίδα 507, αναφέρει για το Σήφη Ταμπακάκη : Στρατιώτης Ταμβακάκης Ιωσήφ από Παναγιά Πεδιάδος, έπεσε ηρωικώς μαχόμενος κατά τη μάχη του Σταυρωμένου εις Β. Τιμίου Σταυρού, τάφηκε από το Χαρίκλεια Κοκολάκη στις 24 Μαΐου 1941”.

γ) Παπαδάκης Εμμανουήλ του Αντωνίου (1916-1941)

Γιος του παπα-δάσκαλου Αντωνίου Παπαδάκη ή Χαμπουδάκη από το χωριό Περιβόλια Κισσάμου. Το επίθετό του ο παπα-Αντώνης, από Χαμπουδάκης το μετέτρεψε σε Παπαδάκης, λόγω του λειτουργήματός του. Μητέρα του ήταν η Χριστίνα Χαϊδεμενάκη. Αδέλφια του δασκάλου Παπαδάκη Εμμανουήλ ήταν κατά σειρά ο Νικόλαος (παπάς), ο Γρηγόρης (καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης), ο Λευτέρης (δάσκαλος) και η Νίκη. Στις όχθες του ποταμού που διασχίζει το χωριό στέκεται το ηρώο. Στη μαρμάρινη αναθηματική στήλη του αναγράφονται τα ονόματα οκτώ (8) Περιβολιανών θυμάτων των απελευθερωτικών πολέμων (τρίτος στη σειρά ο δάσκαλος Εμμανουήλ Αντωνίου Παπαδάκης).

Ο Εμμανουήλ Παπαδάκης πήρε μέρος στη μάχη της Κρήτης στον τομέα Ηρακλείου. Τραυματίστηκε στη Χανιόπορτα στις 27 Μαΐου 1941 και πέθανε την 1η Ιουνίου σε ηλικία 25 ετών. Ο αδελφός του Ελευθέριος Παπαδάκης, δάσκαλος, σε επιστολή του προς τον Ιωάννη Μουρέλλο αναφέρει : “…ο αδελφός μου Παπαδάκης Εμμ. του Αντων. διδάσκαλος συνδρομητής σας αλλά και φίλος σας, ως εξάγεται από περισωθείσα αλληλογραφία σας, (του έτους 1938) εφονεύθη κατά την μάχην της Κρήτης εις Ηράκλειον ως απλός στρατιώτης των εκ Πελοποννήσου μετακινηθέντων τότε Στρ. τμημάτων εις ηλικία τότε 25 ετών…”

δ) Πρεβελιανάκης Ιωάννης του Γεωργίου, (1920-1941)

Γεννήθηκε στην Τύλλισο. Ορφανός από πατέρα, ήταν κτηνοτρόφος. Στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο δεν είχε επιστρατευτεί λόγω ηλικίας. Από τα ορεινά που είχε τα ζώα του παρακολούθησε την πρώτη ημέρα της μάχης της Κρήτης την πτώση των αλεξιπτωτιστών στο Τσαλικάκι. Την επόμενη, 21 Μαΐου 1941, με έναν άλλο κτηνοτρόφο, το Δημήτρη Καλλέργη ή Μπενά, παίρνοντας ένα παλιό τουφέκι ο καθένας, κατέβηκαν στο Τσαλικάκι να πολεμήσουν τους γερμανούς. Μια ριπή πολυβόλου, χτύπησε τον Γιάννη Πρεβελιανάκη και τον σκότωσε.

…ο αδερφός μου εκατέβηκε με άλλους μαζί να πολεμήσουνε. Εβλέπανε πως πέφτανε οι γερμανοί και κατεβήκανε στο Τσαλικάκι. Δεν επρόλαβε να μπει καλά στη μάχη. Τόνε σκοτώσανε οι γερμανοί. Εχτυπήθηκε στο κορμί του με πολλές σφαίρες. Τόνε φέρανε στη Τύλισσο απάνω σ’ένα γάιδαρο. Όντε τόνε κατεβάσανε επέσανε δυο βλήματα από την κοιλιά του. Εγώ έτρεξα και τον αγκάλιασα και του’πα αδερφέ μου θα σε πάμε στο καλύτερο γιατρό. Ήρθε κάποιος και μου’δωσε ένα σκαμπίλι. Έλεγε μετά της μάνας μου ότι ντράπηκε αλλά πως ήθελε να με συνεφέρει. Κι εχάθηκε από τσι γερμανούς ο αδερφός μου, ήτανε εικοσιένα χρονών…”.

(Ευαγγελία Πρεβελιανάκη-Φιολιτάκη, αδερφή του Γιάννη Πρεβελιανάκη, Τύλισσος, 16 Μαΐου 2016, ετών 93).

ε) Πλεύρης Γεώργιος του Μιχαήλ, (1890-1941)

Γεννήθηκε στην Τύλλισο με καταγωγή από τα Ανώγεια. Παντρεμένος με την Ειρήνη Σπυριδάκη απέκτησαν ένα παιδί τη Μαρία. Τη δεύτερη ημέρα πτώσης των αλεξιπτωτιστών βρέθηκε στο Ηράκλειο. Βρήκε ένα τουφέκι κι άρχισε να πολεμά τους γερμανούς μέσα στην πόλη, μαζί με τις άλλες ομάδες των πολιτών-ελεύθερων σκοπευτών. Στην «Πλατειά Στράτα», στις 21 Μαΐου 1941, έπεσε νεκρός από βλήμα βόμβας γερμανικού αεροπλάνου.

Στ) Βερερουδάκης Μαρίνος του Εμμανουήλ, (1918-1941)

Ο Μανόλης Βερερουδάκης είχε παντρευτεί τη Χαρίκλεια Κεφαλογιάννη και απέκτησαν τρία αγόρια. Τον Κωνσταντίνο, το Μαρίνο και το Νικόλαο.

Ο Μανόλης πέθανε πριν το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, αφήνοντας τη γυναίκα του Χαρίκλεια να μεγαλώσει τα παιδιά. Ο Μαρίνος Βερερουδάκης, εικοσάχρονο παλικάρι όταν πέφτανε οι αλεξιπτωτιστές στην Κρήτη, πήρε ένα όπλο και κατέβηκε με άλλους χωριανούς του από την Τύλισσο να τους πολεμήσει. Σκοτώθηκε την Τρίτη ημέρα της μάχης, στις 22 Μαΐου 19412 στο Γάζι Ηρακλείου.

ζ) Φιολιτάκη Ευαγγελία του Βασίλειου

Γεννήθηκε το 1921 στην Τύλισσο. Εργάζονταν με τις αδελφές της ως σταφιδεργάτριες στο Ηράκλειο. Το πρωινό της 21ης Μαΐου 1941, δεύτερης ημέρας πτώσης των αλεξιπτωτιστών, ξεκίνησε με τις αδερφές της Χαρίκλεια και Χρυσώ για τη δουλειά τους στο σταφιδεργοστάσιο. Βρήκαν το εργοστάσιο κλειστό. Οι αδερφές τράβηξαν στη Χανιόπορτα. Εκεί γίνονταν σφοδρές μάχες. Στον πανικό της μάχης, οι αδερφές χώρισαν. Στις 9 η ώρα το πρωί, μια σφαίρα χτύπησε στο λαιμό την Ευαγγελία. Το χτύπημα ήταν βαθύ αλλά όχι θανάσιμο. Κάποιοι την μετέφεραν στο Πανάνειο Νοσοκομείο που βρίσκονταν κοντά. Εκεί επιδέθηκε. Βρέθηκε ένα ζευγάρι από το χωριό Πυργού Μαλεβυζίου, άγνωστο στην οικογένεια της Ευαγγελίας Φιολιτάκη, και την πήραν στο χωριό τους να αναρρώσει. Οι άλλες αδερφές είχαν επιστρέψει στην Τύλισσο. Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους γερμανούς, το ζευγάρι από την Πυργού μετέφερε την Ευαγγελία στη μητέρα της στην Τύλισσο. Το βλήμα δεν αφαιρέθηκε ποτέ από το λαιμό της Ευαγγελίας. Πέθανε μ’αυτό το έτος 2009.

-Ποιο είναι το σημερινό μεγαλείο της Κρήτης και των Κρητικών;

Κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης και της Αντίστασης που ακολούθησε, το νησί μας θρήνησε χιλιάδες θύματα. Πυρπολήσεις και καταστροφές δεκάδων χωριών. Εκτελέσεις αμάχων, γυναικών, ηλικιωμένων και παιδιών. Επιτάξεις, καταναγκαστική εργασία. Μεταφορά κρητικών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και εργασίας. Φορολογία εισοδημάτων, πείνα, εξαθλίωση, παιδική θνησιμότητα. Καταστροφές υποδομών της Κρήτης, γυναίκες χήρες και ορφανά παιδιά.

Όλα αυτά, οι Κρητικοί τα δέχτηκαν από έναν βάρβαρο λαό, που πίστευε στο δόγμα της ομαδικής ευθύνης, του ναζισμού και φασισμού, έχοντας στο τιμόνι του έναν παρανοϊκό ηγέτη που αιματοκύλισε την Ευρώπη.

Τι απαντά σ’αυτά ο υπερήφανος κρητικός λαός ; Την απάντηση δίδει ο Γιώργης Μιχελάκης από το χωριό Σέμπρωνας Χανίων, με ένα ριζίτικο :

Γροικάτε ήντα παράγγειλε

η Κρήτη των παιδιών τσι

μετρήσετε τα μνήματα

των εδικών και ξένων

σε ούλα να ανάψετε κερί,

λιβάνι και καντήλι

κι αν έρθουν και δικολογιές των ξένων σκοτωμένων

να τσι φιλοξενήσετε…



* Ο Γιώργος Καλογεράκης είναι διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Καστελλίου, υποψ. Δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων