Του Σίμου Χούπα*

Υπάρχουν πολλές φορές περιπτώσεις, που σημαντικοί άνθρωποι φεύγουν από κοντά μας χωρίς να έχουν τύχει της αναγνώρισης που τους αναλογεί.

Χωρίς να έχει εκτιμηθεί η αξία του έργου και της προσφοράς τους. Χωρίς εν τέλει να έχει επισημανθεί η προσωπικότητά τους και η αξία της παρουσίας τους στη ζωή.

Μια τέτοια περίπτωση υπήρξε ένας Ηρακλειώτης άνθρωπος της τέχνης.

Ο Ερρίκος Θαλασσινός. Γένημα-θρέμμα του Ηρακλείου.

Ένας ευπατρίδης Ηρακλειώτης που αγάπησε το Ηράκλειο και την Κρήτη και μέσα από την πέννα του μας έδωσε όλη εκείνη την ευαισθησία με την οποία η Κρήτη μπολιάζει τους ανθρώπους της.

Ο Ερρίκος Θαλασσινός διακρίθηκε ως σκηνοθέτης του κινηματογράφου και της τηλεόρασης και έτσι έγινε γνωστός.

Όμως υπηρέτησε θαυμάσια και την ποίηση. Κάτι που δεν είναι γνωστό παρά μόνο στους κοντινούς του και στους πολλούς φίλους του επειδή την ποίησή του δεν την εξέδιδε. Ήταν κάτι που κρατούσε για τον εαυτό του.

Με το κείμενο αυτό θα προσπαθήσουμε να δώσουμε μερικά στοιχεία για τον ίδιο και τη δουλειά του. Θεωρούμε υποχρέωσή μας να τιμούμε τέτοιους ανθρώπους που πρόσφεραν στην τέχνη και τίμησαν το Ηράκλειο και την Κρήτη. Και να τους κάνουμε γνωστούς στο ευρύ κοινό. Αφορμή τα 10 χρόνια που συμπληρώνονται αυτές τις μέρες από το θάνατό του.

Ο Ερρίκος Θαλασσινός γεννήθηκε στο Ηράκλειο το 1927.

Ήταν ο δεύτερος από τους τρεις γιους της οικογένειας. Ο πατέρας του ήταν γνωστός δικηγόρος του Ηρακλείου. Η μητέρα του ήταν μια πολύ καλλιεργημένη γυναίκα, την οποία ο Ερρίκος υπεραγαπούσε. Τα παιδικά του χρόνια πέρασαν ανέμελα στο Ηράκλειο. Γρήγορα όμως ήρθαν τα δύσκολα. Στα εφηβικά του γνωρίζει τη βαρβαρότητα του πολέμου, την Κατοχή και λίγο αργότερα τον Εμφύλιο.

Στην Αθήνα σπουδάζει Πολιτικές και Οικονομικές Επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Παράλληλα εργάζεται. Ακολουθώντας τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες γράφεται στη σχολή Σταυράκου. Εκεί έρχεται σε επαφή με τον Ιάκ. Καμπανέλη, τον Μ. Βολανάκη, τον Γρ. Γρηγορίου, τον Κουν, τον Τσαρούχη, τον Μ. Θεοδωράκη και άλλους καλλιτέχνες.



Ο Σκηνοθέτης Ερρίκος Θαλασσινός



Όπως αφηγείται ο ίδιος σε ένα τηλεοπτικό αφιέρωμα της ΕΡΤ που έκανε γι αυτόν ο Λευτέρης Παπαδόπουλος το 1998, ξεκίνησε την καριέρα του στη σκηνοθεσία, ως βοηθός του ΝΤΑΣΣΕΝ, στο “Ο Χριστός ξανασταυρώνεται” που γυριζόταν στην Κρήτη.

Ο ίδιος αφηγείται ως εξής:

“Στον κινηματογράφο στην αρχή δούλεψα ένα μήνα στην Κρήτη, βοηθός του ΝΤΑΣΣΕΝ στο “Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ”. Μετά ήρθα στην Αθήνα και δούλεψα βοηθός του Β. Γεωργιάδη, ο οποίος απεχώρησε από τα πρώτα γυρίσματα λόγω κάποιας διαφωνίας του με την παραγωγή. Έτσι συνέχισα εγώ την ταινία. Είχε επιτυχία. Έτσι ξεκίνησα.

Γύρισα 41 ταινίες. Σε 17 είχα γράψει και τα σενάρια. Οι ταινίες τότε γυριζόντανε για να “πάνε” στον κόσμο. Να τον ψυχαγωγήσουν...”

Όπως λέει λοιπόν ο ίδιος οι ταινίες τότε γυρίζονταν για “να πάνε στον κόσμο, να τον ψυχαγωγήσουν”. Αναφέρεται στη δεκαετία του 50 και 60. Ήταν η εποχή που η ελληνική κοινωνία έβγαινε τραυματισμένη από τη βαρβαρότητα της Κατοχής και του Εμφυλίου με όλα τα συνακόλουθα. Ο κόσμος όντως είχε ανάγκη να χαρεί, να διασκεδάσει, να γελάσει. Ήταν η εποχή του λεγόμενου εμπορικού κινηματογράφου. Τότε που γυρίστηκαν κοινωνικές ταινίες και κωμωδίες με τους θαυμάσιους κωμικούς της εποχής εκείνης, τις οποίες και σήμερα με ευχαρίστηση παρακολουθούμε στην ΤV.

Ο Ερρίκος Θαλασσινός γύρισε συνολικά 41 ταινίες. Στις 17 από αυτές είχε γράψει και τα σενάρια. Γύρισε ακόμα και πολλά ντοκυμαντέρ.

Ενδεικτικά αναφέρουμε τους τίτλους από μερικές ταινίες του όπως:

Τα δίχτυα της ντροπής

Η στοργή

Η Κύπρος στις φλόγες

Ο Παπατρέχας (Θ. Βέγγος)

Ο μπαμπάς μου και εγώ (Καλογεροπούλου-Κωσταντάρας)

Ο πολύτεκνος (Θ. Βέγγος)

Η Εύα δεν αμάρτησε (Φωτόπουλος-Γκιωνάκης-Ανουσάκη)

Ο κακός, ο ψυχρός και ο ανάποδος (Χατζηχρήστος-Φωτόπουλος)

Ο γύρος του θανάτου (Μιχαλακόπουλος-Ξανθός)

Κατάρα είναι ο χωρισμός (Φέρτης Βούρτση)

Νομοταγής πολίτης (Μουστάκας)

Ξένοιαστος παλαβιάρης (Βέγγος) κ.ά.....

Τα περισσότερα από τα έργα του ήσαν κωμωδίες. Συνεργάστηκε με όλες τις τότε εταιρίες παραγωγής (Φινος Φιλμ, Καραγιάννης-Καρατζόπουλος κ.λ.π.) και δούλεψε με όλους τους κωμικούς της εποχής ( Σταυρίδη, Παπαγιαννόπουλο, Φωτόπουλο, Κωσταντάρα, Αυλωνίτη, Ηλιόπουλο, Γκιωνάκη, Βέγγο, Βουτσά, Κωσταντίνου, Μουστάκα, Καρακατσάνη και πολλούς άλλους).

Γύρισε όμως και ταινίες κοινωνικού περιεχομένου και συνεργάστηκε με ηθοποιούς όπως: (Φούντας, Καρέζη, Βουγιουκλάκη, Παπαμιχαήλ, Φέρτης, Καλογεροπούλου, Καζάκος, Βούρτση, Μιχαλακόπουλος, Διαμαντίδου, Ανδρ. Φιλιππίδης και πολλοί άλλοι...)

Για τη μουσική των έργων του συνεργάστηκε με σημαντικούς συνθέτες αρχίζοντας από τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Γ. Μαρκόπουλο, τον Τσιτσάνη, το Χατζηνάσιο, κ.ά.

Κάτι σημαντικό που δεν είναι γνωστό είναι ότι ο Ερρίκος με όλους αυτούς δεν είχε τη συνήθη απλή επαγγελματική σχέση. Συνδεόταν μαζί τους και με φιλία που σε πολλές περιπτώσεις δενόταν και με κουμπαριά. Είχε κερδίσει την αγάπη και εκτίμησή τους με την ακεραιότητα του χαρακτήρα του, την εντιμότητά του, τη συνέπεια και τη σοβαρότητα στη δουλειά του.

Στις ταινίες του ο Ε. Θαλασσινός έγραφε τους στίχους των τραγουδιών. Συνηθιζόταν τότε στις ταινίες να λανσάρονται και καινούργια τραγούδια. Έτσι πολλά τραγούδια του που μελλοποιήθηκαν από Θεοδωράκη, Μαρκόπουλο, Χατζηνάσιο κ.λ.π. έγιναν σημαντικές επιτυχίες.

Όμως ο Θαλασσινός δεν έγραφε απλά στίχους. Ήταν ένας θαυμάσιος ποιητής. Η ποίηση είναι μια άλλη πλευρά της καλλιτεχνικής του φύσης. Γι αυτή θα αναφερθούμε στη συνέχεια.

Εκτός από τον κινηματογράφο δούλεψε και στην τηλεόραση γράφοντας και γυρίζοντας σήριαλ και γιορταστικά προγράμματα για την ΕΡΤ, τηνπερίοδο που ακόμα δεν υπήρχαν τα ιδιωτικά κανάλια. Σε ενα από αυτά τα γιορταστικά – Χριστούγεννα 1976 – χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τραγουδιστή, τον αγαπημένο του φίλο Νίκο Ξυλούρη, να ψάλει το απολυτίκιο της γέννησης. Ήταν κάτι το συγκλονιστικό.



Ο ποιητής Ερρίκος Θαλασσινός



Δεν είναι γνωστό ότι ο Ε. Θαλασσινός ήταν ένας θαυμάσιος ποιητής. Όσοι φίλοι του, άνθρωποι του πνεύματος και της τέχνης, έτυχε να γνωρίσουν την ποίησή του αναγνώρισαν την αξία του ποιητή Θαλασσινού. Όμως η ποίησή του έμεινε άγνωστη επειδή ο ίδιος δεν ενδιαφερόταν ποτέ να την εκδώσει, να τη γνωστοποιήσει. Δεν επεδίωκε ποτέ την προβολή. Αντίθετα την απέφευγε. Αντιπαθούσε υπερβολικά αυτό που κυριαρχεί στο χώρο του. Τις δημόσιες σχέσεις, την επιδίωξη της προβολής, την αναγνωρισιμότητα. Η σεμνότητα, η διακριτικότητα και η ευαισθησία του ήσαν τα βασικά χαρακτηριστικά του. Έγραφε ποίηση γιατί έτσι ένοιωθε. Το είχε ανάγκη. Ήταν κάτι που τον στήριζε στη ζωή του και τον κρατούσε πάντα φρέσκο.

Ο ίδιος εξηγεί ως εξής την ενασχόλησή του με την ποίηση:

“....Τα πιο δημιουργικά μου χρόνια δούλεψα σαν σκηνοθέτης του κινηματογράφου.

Οι κακές συνθήκες που υπήρχαν τότε, η αυστηρή λογοκρισία, οι ατέλειες των μηχανημάτων

αλλά περισσότερο η επέμβαση των παραγωγών, που πρώτα απ’ όλα ήσαν έμποροι δε με άφησαν να εκφραστώ ελεύθερα, να γυρίσω ταινίες όπως εγώ ήθελα.

Έτσι για να βγάλω το άχτι μου – που λένε -, για να υπάρχω, έγραφα παράλληλα ποίηση που είχα κλίση από μικρός.

Γιατί μπορεί για τον κινηματογράφο να χρειάζονται πολλά χρήματα, για την ποίηση όμως

φτάνει ένα χαρτί και ένα μολύβι.....”

Για την αξία, την ευαισθησία και την ποιότητα της ποίησής του έχουν μιλήσει σημαντικοί άνθρωποι της τέχνης.

Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος λέει:

“... Ο Ερρίκος Θαλασσινός έχει μια γερή ποιητική αρματωσιά. Έχει βρει το δικό του δρόμο για να μιλήσει ο ίδιος με το δικό του τρόπο για τον τόπο μας, για τη φιλία, για τον έρωτα, για τις θάλλασες, για τα φεγγάρια, τα όνειρα και τη βαριά σκιά του θανάτου. Τον βρήκε αυτό τον τρόπο τη δεκαετία του 60 τότε που βγήκε στο μπαλκόνι του τραγουδιού δίπλα στον Μίκη Θεοδωράκη και με τους στίχους του ευαισθητοποίησε και συγκίνησε ένα μεγάλο και ιδιαίτερα απαιτητικό κοινό...”

Τον καιρό της δικτατορίας είχε επαφή με τον Μίκη θεοδωράκη, που βρισκόταν στο εξωτερικό και του έστελνε ποιήματα, τα οποία ο Μίκης μελλοποιούσε. Σε ένα γράμμα του από το Παρίσι ο Μίκης Θεοδωράκης του έγραφε :

“Αγαπητέ μου Ερρίκο.

Εδώ σε σκέφτομαι πολύ μιας και όταν θέλω να πάρω ευχαρίστηση τραγουδώ το ΧΑΡΟ και το ΠΟΥΛΙ.

Έγιναν ξέρεις και τα δύο, δύο υπέροχα τραγούδια. Αντρίκια. Κρητικά.

Το γράμμα σου και τα φεγγάρια έφτασαν σε γνώριμη χώρα, συγγενή. Στο σύνολό τους έχουν όλα τα γνωρίσματα της ποίησης σου και μάλιστα μερικά την ξεπερνούν. Γράφεις ακριβώς την ποίηση που πρέπει. Κάθε ήχος χτυπάει μια χορδή μου. Υπάρχει πάντα κρυμμέμη μια θαυμάσια έκπληξη στο γράψιμο κάποιας στροφής.

Έπειτα τα τοπία σου μοσχοβολούν ποιητικές μυρωδιές. Και τα φεγγάρια σου φωτίζουν τοπία χαμένα

στις ρίζες της ζωής μας σαν όνειρα. Χαίρομαι να συνεργάζομαι μαζί σου.

Είναι θαρρώ περιττό να προσθέσω ‘τι θα τα κάνω τραγούδια αν και έχουν ήδη γίνει την ώρα που τα πρωτόλαβα, δίχως να το έχω πάρει ακόμα χαμπάρι”.

Μια ώρα αργότερα κάθησα στο πιάνο και τελείωσα οριστικά το “επέτρωσε ο πόνος”.

Έτσι μαζί με το ο “ουρανός είναι κλειστός” έχουμε έξι τραγούδια.

Μετά πήρα τον κύκλο του φεγγαριού και έγραψα το πρώτο, “το νανούρισμα”.

Είναι όμορφο...”

Με τον Μίκη Θεοδωράκη είχαν κάνει ήδη επιτυχίες τραγούδια από ταινίες όπως:

Της Ξενιτιάς,

Ο ουρανός είναι κλειστός

Λευκό καράβι γύρισε

Ο χάρος

με τραγουδιστή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Μαζί γράφουν ακόμα τον “κύκλο του φεγγαριού” με έξι τραγούδια:

- του γάμου

της ξενιτιάς

της δουλειάς

του σπιτιού

το νανούρισμα και

το μοιρολόι

Παρουσιάστηκαν στην όμορφη πόλη. Το τραγούδι της ξενιτιάς διακρίθηκε και αγαπήθηκε ειδικά στη δικτατορία και στις συναυλίες του Θεοδωράκη στο εξωτερικό.

Μερικά από τατραγούδια του που έχουν γίνει γνωστά από τη συνεργασία του και με άλλους συνθέτες είναι:

Τον ήλιο είχες αγκαλιά (Μαρκόπουλος)

Θα ξημερώσει (Μαρκόπουλος)

Τέσσερα παλληκάρια (Μαρκόπουλος)

Άνοιξε το παράθυρο ( Χατζηνάσιος )

΄Εβγα ήλιε (Στ. Βαμβακάρης)

Ελα – έλα – έλα (Στ. Βαμβακάρης) κ.λ.π.

Για την ποίηση του Ερρίκου θαλασσινού ο Κώστας Καζάκος λέει:

“...Έχω ακόμα τα πρώτα του σχεδιάσματα, ποιητικά, τα χειρόγραφα εκείνης της εποχής.

Πάντα έγραφε ποιήματα ο Ερρίκος και η ποίησή του είναι ίσως αυτή που τον κράτησε ζωντανό και φρέσκο μέσα στην τραγική, την πολύ δύσκολη συνθήκη του ελληνικού κινηματογράφου. Η ποίηση τον διατήρησε άνθρωπο...”

Η άγνωστή του ποίηση περιέχει πολλές συλλογές. Ας δούμε τι έχει πει ο ίδιος: “...Το 1963 κυκλοφόρησα την πρώτη μου ποιητική συλλογή:

“ΣΧΕΔΙΑ ΜΑΝΑ ΚΑΙ ΔΩΔΕΚΑ ΧΩΡΙΣΜΟΙ”

Στη συνέχεια και μέχρι σήμερα γράφω ποιήματα χωρίς να τα εκδίδω.

Υπάρχουν έτοιμες πολλές συλλογές όπως:

Η χώρα του νερού

Οι θημωνιές του Πόντου

Πένθιμο θαλασσινό εμβατήριο

Πολιτείες

Ετοιμοθάνατοι

Άνθρωπος γενιέται

Η σοφία του σπόρου

Το χαμόγελο των εικόνων

κ.ά.

Αρκετά ποιήματά μου κυκλοφορούν χειρόγραφα σε λίγους φίλους. Βέβαια κάποια στιγμή θα πρέπει να τα εκδώσω για να μη χαθούν με το θάνατό μου...”

Όμως τον πρόλαβε ο θάνατος και δεν εκδόθηκαν. Όμως δε χάθηκαν. Υπάρχουν και κάποια στιγμή οι φίλοι του ελπίζουν πως θα εκδοθούν.

Ο δε φίλος και κουμπάρος του Θύμιος Καρακατσάνης έλεγε γι αυτό:

“...Ο Ερρίκος κρύβει τα ποιήματά του. Όλοι αγωνιούμε να μπορέσουμε να τα εκδώσουμε. Όλοι οι φίλοι τον παρακινούμε. Είναι ένας άνθρωπος που δε θέλει να τα δείξει. Η αγωνία μας μήπως χαθούν αυτά τα πράγματα δε λέγεται...”.



Ο άνθρωπος Ερρίκος Θαλασσινός



Ως άνθρωπος ο Ερρίκος Θαλασσινός υπήρξε μια ξεχωριστή περίπτωση ατόμου. Ήταν ένα άτομο γεμάτο ευαισθησίες. Άτομο με κουλτούρα και ποιότητα. Με παιδεία ζωής. Είχε γαλουχηθεί με όλες τις αξίες της Κρήτης. Κουβαλούσε μέσα του όλα εκείνα που η κρητική φύση και παράδοση χαρίζει απλόχερα στους ανθρώπους της. Και ο Ερρίκος ήξερε να τα βάλει βαθειά μέσα στην καρδιά του και να τα μετουσιώσει θετικά και δημιουργικά με ευαισθησία, ποιότητα και αξία. Είχε πάντα μια νεανικότητα με κέφι για τη ζωή και τους ανθρώπους. Αγαπούσε τους νέους ανθρώπους και έκανε παρέα μαζί τους. Στη δουλειά του πάντα φρόντιζε να στηρίζει και να χρησιμοποιεί νέους καλλιτέχνες που έβλεπε πως είχαν ταλέντο.

Είχε την Κρητική περηφάνεια. Μια ξεχωριστή σεμνότητα, αξιοπρέπεια και διακριτικότητα.

Ήξερε να κάνει φίλους. Είχε πολλούς και καλούς φίλους και όχι μόνο από το χώρο του. Επώνυμους και μη. Ήταν για όλους κάτι παραπάνω από φίλος.

Ο φίλος και κουμπάρος του Θύμιος Καρακατσάνης λέει:

“...Το να μιλήσει κανείς για τον Ερρίκο Θαλασσινό φαίνεται εύκολο γιατί είναι ένας πλούσιος πνευματικά άνθρωπος. Είναι ένας ποιητής, ένας σκηνοθέτης, ένας φίλος. Φαίνεται εύκολο. Άλλο τόσο όμως δύσκολο με λόγια να περιγράψεις ακριβώς αυτό που λέμε την ποιότητα αυτού του ανθρώπου.

Τον γνώρισα σε στιγμές δύσκολες επαγγελματικά. Με πήρε σε δυο ταινίες του, βέβαια στο θάνατο του κινηματογράφου. Τότε τον γνώρισα εγώ και γίναμε πάρα πολύ φίλοι και όχι μόνο.

Εγώ που δεν είχα και αδέρφια κιόλας ένιωσα ότι είχα πια έναν αδερφό. Και κείνο που μου άρεσε περισσότερο, ότι ο αδερφός μου μου έδειχνε ένα πνευματικό δρόμο και μου έδινε κουράγιο να ακολουθήσω μια τέχνη αυστηρά...”

Ένας πολύ αγαπημένος φίλος του Ερρίκου ήταν ένας άλλος μεγάλος Κρητικός. Ο Νίκος Ξυλούρης.

Ο Ερρίκος ήταν εκείνος που έφερε σε επαφή τον Νίκο Ξυλούρη, τη χρονιά που ανέβηκε στην Αθήνα, με τον Γιάννη Μαρκόπουλο, με τον οποίο ο Ερρίκος ήταν φίλος και συνεργαζόταν μαζί του. Είναι πλέον γνωστό τι θαυμάσια προέκυψαν στην ελληνική μουσική από εκείνη τη συνεργασία.

Οι φίλοι του έχουν πάντα να λένε και να μιλούν με αγάπη και νοσταλγία για τον Ερρίκο Θαλασσινό. Και οι πιο κοντινοί του, η καθημερινή του παρέα, να δηλώνουν ότι με το θάνατό του ορφάνεψαν. Τυχεροί όσους τίμησε με τη φιλία του.

*Ο Σίμος Χούπας υπήρξε για χρόνια φίλος του Ερρίκος Θαλασσινού