Κύριε Διευθυντά,
Στο φύλλο της 23-8-2003 ήδη δημοσιεύετε επιστολή του Ε. Δασκαλάκη Λιμενολόγου, πρώην Αρχιμηχανικού του ΛΤΗ και πρώην Προϊσταμένου Μελετών και κατασκευής Λιμενικών έργων ΟΛΠ, με τίτλο «Για την τιμή στο Νικόλαο Κιτσίκη».
Η διαφαινόμενη πίκρα του, γιατί δε γράφηκε η ιστορία του λιμένα Ηρακλείου από το 1957 έως σήμερα και η προσωπική συμβολή του, νομίζω ότι δεν του δίνει το δικαίωμα να αμφισβητεί ατεκμηρίωτα την συμβολή άλλων προγενεστέρων του.
Επίσης, η ενδεχομένως δικαιολογημένη πίκρα του, δεν δικαιολογεί μικρότητες και ερωτήματα του τύπου: «Ποίοι ήσαν αυτοί που συνέλαβαν την ιδέα; Ποίοι ανέθεσαν την κατασκευή της προτομής και ποίοι πλήρωσαν την εργασία αυτή».
Άλλωστε μία προσεκτικότερη ανάγνωση του άρθρου της 31-7-03, το οποίο υπήρξε η αφορμή για την επιστολή του, θα έδινε απάντηση στις παραπάνω απορίες του.
Για την αποκατάσταση της αλήθειας θα προσπαθήσω να ανασκευάσω μερικά από τα αναφερόμενα στην επιστολή του κ. Δασκαλάκη και ευχαρίστως θα άκουγα τεκμηριωμένες απαντήσεις, ώστε να συμβάλομε όλοι, κατά το μέτρο μας, στην ιστορική έρευνα.
Ο κ. Δασκαλάκης ισχυρίζεται:
1) Ο Ν. Κιτσίκης «δεν ήταν λιμενολόγος αλλά καθηγητής της Στατικής στο ΕΜΠ και συνεπώς αναρμόδιος για λιμενολογικά θέματα και μελέτες λιμανιών».
Κατ’ αρχήν τίτλος σπουδών «λιμενολόγου» δεν υπάρχει. Οι Πολιτικοί Μηχανικοί (ΠΜ) μέχρι το 1970, μεταξύ των μαθημάτων έκαναν και το μάθημα των λιμενικών έργων. Το 1916, όταν δηλαδή έγινε καθηγητής στο ΕΜΠ, οι Πολιτικοί Μηχανικοί είχαν ακόμη ευρύτερο αντικείμενο από το σημερινό. Είναι προφανές ότι κάθε Π.Μ. μπορεί να μελετήσει και να επιβλέψει λιμενικά έργα αρκεί να έχει επαρκή εμπειρία και εμβάθυνση στο αντικείμενο.
Ο σεμνός Κιτσίκης επέμενε στον τίτλο των βασικών του σπουδών, δηλαδή του Πολιτικού Μηχανικού, παρόλο που διετέλεσε Καθηγητής και Πρύτανης στο ΕΜΠ.
Ο Κιτσίκης εκλέχθηκε, αρχικά, καθηγητής στην τότε έδρα Σιδηρών Γεφυρών, στεγών και έργων σιδηροπαγούς σκυροδέματος. Αργότερα, εκλέχθηκε καθηγητής στην έδρα εφαρμοσμένης Στατικής και σιδηρών κατασκευών. Πέραν των καθαρώς θεωρητικών επιστημονικών θεμάτων, ασχολήθηκε με επιτυχία σχεδόν σε όλα τα αντικείμενα του Πολιτικού Μηχανικού.
Π.χ. με Υδραυλικά Έργα (μελέτησε τα αντιπλημμυρικά έργα της πεδιάδος της Θεσσαλονίκης), με Σιδηρές κατασκευές (σιδηρές γέφυρες στην Μ. Ασία και εδώ). Ασχολήθηκε, ακόμη, και με τη Ναυπηγική κάνοντας τα σχέδια ενός πειραματικού σκάφους από Beton-Arme (Οι Γερμανοί κατά τη διάρκεια της Κατοχής ενδιαφέρθηκαν τα σχέδια αυτά. Ο Κιτσίκης αρνήθηκε να συνεργαστεί μαζί τους).
Όσον αφορά στα Λιμενικά έργα, ο Κιτσίκης διετέλεσε σύμβουλος του Ο.Λ.Π. επί 8 χρόνια!
Αυτό νομίζω ότι κάτι λέει.
Είναι, λοιπόν, απορίας άξιον πώς ο κ. Δασκαλάκης, πρώην Προϊστάμενος Μελετών και κατασκευής Λιμενικών έργων ΟΛΠ να μη το γνωρίζει.
Στο διασωζόμενο τμήμα του αρχείου του Ν. Κιτσίκη, το οποίο ευρίσκεται στη βιβλιοθήκη του ΤΕΕ/ΤΑΚ μετά από παραχώρηση των τέκνων του, υπάρχει μια αξιόλογη συλλογή εκδόσεων λιμανιών της Ευρώπης και της Αμερικής. Αξίζει μια επίσκεψη.
2) Ο κ. Δασκαλάκης ισχυρίζεται: «Ο άνθρωπος αυτός (ο Κιτσίκης) δεν είχε ποτέ καμία σχέση με το λιμάνι του Ηρακλείου, ούτε οραματιστής ούτε σχεδιαστής ούτε με καμία άλλη ιδιότητα συνεργός υπήρξε».
Η Λιμενική Επιτροπή (ΛΕ) συστάθηκε το 1904. Όμως, μόλις το 1921 ανατέθηκε από την τότε Λιμενική Επιτροπή, κατόπιν διεθνούς διαγωνισμού, η κατασκευή του Λιμένα Ηρακλείου στην Αγγλική εταιρεία Sir Robert Mcalpine and Sons (βλ. το φ. της 25-5-1921 της εβδομαδιαίας εφημερίδας ΙΔΗ του Ηρακλείου).
Δ/ντής της εταιρείας στην Ελλάδα ήταν ο Ν. Κιτσίκης (βλ. Έλλης Παππά ¨Ο ΝΙΚΟΣ ΚΙΤΣΙΚΗΣ¨, ΤΕΧΝ. ΧΡΟΝΙΚΑ Ιαν.-Μαρτ. 1986).
Ας δούμε πως καταγράφεται η αρχή της συνεργασίας του Κιτσίκη με τη Λιμενική Επιτροπή.
Από το Πρακτικό με αρ.6/1921 της Λιμενικής Επιτροπής (βλ. Γενικά Αρχεία του Κράτους, 1ος τόμος πρακτικών της Λ.Ε.) μαθαίνουμε ότι στις 21-6-1921 συνήλθε η Λ.Ε. υπό την προεδρία του τότε νομάρχη Γ. Σγουρού με θέμα υποβολή έκθεσης της εταιρείας MCALPINE.
Παραθέτομε ένα απόσπασμα.
«Οι αντιπρόσωποι της Εταιρείας της αναλαβούσης το έργο του Λιμένος Ηρακλείου, οι ευρισκόμενοι ενταύθα διά προκαταρκτικάς μελέτας, επιθυμούν να υποβάλλουν εις την Λ.Ε. έκθεσιν των περί των ενταύθα παρατηρήσεών των.
Προσελθόντες δε εις την συνεδρίαν οι ειρημένοι αντιπρόσωποι κ.κ. Major De Lacy και Ν. Κιτσίκης υπέβαλλον την υπό χρονολογία 21-6-21 έκθεσιν έχουσα ως εξής:...».
Περιληπτικά, η έκθεση αναφέρεται σε τρία θέματα:
1. Στα Λατομεία αδρανών (Ογκολίθων και άμμου). Αφού βάλει προδιαγραφές αναφέρει τις προταθείσες θέσεις και αξιολογεί ως πλέον κατάλληλη εκείνη του Εσταυρωμένου.
2. Στην μεταφορά των αδρανών. Προτείνει σιδηροδρομική γραμμή μήκους 4,5 Km, η οποία να καταλήγει στον μόλο του μεγάλου Κούλε. Αναφέρεται στις απαλλοτριώσεις κλπ
3. Στην ανάγκη εξεύρεσης γραφείων της εταιρείας, αλλά και της υπηρεσίας ελέγχου.
(Από το Πρακτικό 13/2-8-1921 μαθαίνουμε ότι η Λ.Ε. «εξουσιοδοτεί τον Πρόεδρο να διαβιβάσει τηλεγράφημα στον Ν. Κιτσίκη» για την εξεύρεση γραφείων κλπ.)
Ο Κιτσίκης ως Δ/ντης της εταιρείας Sir Robert Mcalpine and Sons, όχι μόνο κατασκεύασε το λιμάνι, αλλά και όλα τα προκαταρκτικά έργα, όπως το σιδηρόδρομο, το κτίριο της παλαιάς Ηλεκτρικής κλπ..
3) Ο κ. Δασκαλάκης γράφει «Γιατί ούτε τόπος καταγωγής του είναι, ούτε υπηρέτησε ποτέ στην Κρήτη, ούτε και προσέφερε ποτέ κάτι ειδικά στην Κρήτη ή στο Λιμάνι».
Ο Ν. Κιτσίκης το 1921 γνώρισε στο Ηράκλειο τη μελλοντική σύζυγό του, τη Μερόπη - Μπεάτα Πετυχάκη, κόρη του δικηγόρου Εμμ. Πετυχάκη του Θεοδώρου. Από το προσωπικό μου αρχείο δημοσιεύω δύο φωτογραφίες, που βγήκαν το 1921 στο Ηράκλειο. Τα γράμματα στο περιθώριο είναι του Ν. Κιτσίκη, ο οποίος είχε τη καλή συνήθεια να σημειώνει στις φωτογραφίες ημερομηνία και πρόσωπα.
Ποια όμως ήταν η σύνδεση της Μπεάτας και του Κιτσίκη με την Ηλεκτρική;
Η εισηγητική έκθεση της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων η οποία κήρυξε διατηρητέο το κτίριο της Ηλεκτρικής, το θεωρεί ως ένα βιομηχανικό κτίριο που "κτίσθηκε το 1918 από την Γαλλική κατασκευαστική εταιρεία MAC ALPIN για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες παραγωγής και τροφοδοσίας ηλεκτρικού ρεύματος της Κρήτης...".
Το ακριβές είναι η εταιρεία είναι Αγγλική και όχι Γαλλική.
Τα σιδηρά ζευκτά μεγάλου ανοίγματος της οροφής, όπως και τα μπετά του κτιρίου μαρτυρούν την παρουσία του καθηγητή της έδρας Σιδηρών Γεφυρών, στεγών και έργων σιδηροπαγούς σκυροδέματος Ν. Κιτσίκη.
Από το βιβλίο της Έλλης Παππά αντιγράφω.
Η Μπεάτα διηγείται:
"...Η μάνα μου είχε πουλήσει το σπίτι, ήτανε ένα πελώριο σπίτι στο Μπεντενάκι, έτσι λεγότανε, στο φρούριο. Υπάρχει ακόμη αυτό το σπίτι γιατί κάνανε εκεί το ηλεκρικό εργοστάσιο. Το πούλησε όσο-όσο στην Μοναστηριακή Επιτροπή, κι εκείνη το πούλησε στην Λιμενική Επιτροπή. Η Λιμενική Επιτροπή είχε κάνει εκεί τα γραφεία της, αλλά το μισό μας το είχε αφήσει για να μένουμε όσο να φύγουμε."
Την συνέχεια την έμαθα από τη συνάδελφο Αρχιτεκτόνισσα κα. Βάνα Σφακιανάκη, η οποία εργάζεται στον Ο.Λ.Η. και ασχολείται ιδιωτικά με την ιστορία του Λιμένος. Η ίδια μου παραχώρησε φωτοαντίγραφα των παραπάνω αναφερθέντων Πρακτικών της Λ.Ε.
Λοιπόν, από συμβόλαια προκύπτει ότι η Λιμενική Επιτροπή πούλησε το οικόπεδο στον Δήμο Ηρακλείου για να γίνει το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής και ότι το 30% της ενέργειας θα το κατανάλωνε η Λιμενική Επιτροπή.
Δηλαδή, η Ηλεκτρική έγινε στο οικόπεδο της οικογένειας Εμμ. Πετυχάκη.
Θα μπορούσα να αναφέρω πολλές ακόμη ιστορίες σχετικά με τις σχέσεις της οικογένειας Πετυχάκη στο Ηράκλειο. Θεωρώ ότι δεν χρειάζεται.
Το γεγονός είναι ότι ο Ν. Κιτσίκης δεν τιμήθηκε όσο του άξιζε.
Αντίθετα, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου καταδιώχθηκε τόσο ο ίδιος, όσο και η συμπατριώτισσά μας σύζυγος του. Για την ιστορία ο Κιτσίκης δεν «αποχώρησε» από το Πολυτεχνείο, όπως αναφέρει ο κ. Δασκαλάκης, αλλά εκδιώχθηκε το 1945 από Πρύτανης λόγω ... «φρονημάτων».
Η Μπεάτα καταδικάστηκε σε θάνατο για κατασκοπία και παρέμεινε 4 χρόνια μελλοθάνατη στις φυλακές Αβέρωφ.
Το μεγάλο επιστημονικό, τεχνικό και κοινωνικό έργο του Κιτσίκη (το οποίο αναγνωρίζει και ο κ. Δασκαλάκης), η κατασκευή του πρώτου τμήματος του λιμένα Ηρακλείου, η καταγωγή της συντρόφου του και η έμπρακτη αγάπη των παιδιών του στον τόπο καταγωγής της μητέρας τους, νομίζω ότι είναι τα κριτήρια για την τιμή που του αποδόθηκε .
Ελπίζω ότι ο κ. Δασκαλάκης θα τα βρει επαρκή.
Με εκτίμηση
