Με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών και των προβλημάτων περιφερειακής ανάπτυξης, αποφασίστηκε η διαμόρφωση πέντε ευρύτερων χωρικών ενοτήτων, με απώτερο στόχο την ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας των περιφερειών της χώρας.

Οι χωρικές ενότητες είναι οι εξής. Πρώτον, Μακεδονίας Θράκης, στην οποία υπάγονται οι περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης και Δυτικής Μακεδονίας. Δεύτερον, Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδος και Ιονίων Νήσων. Τρίτον, Θεσσαλίας, Στερεάς Ελλάδας και Ηπείρου. Τέταρτον, Κρήτης και Νήσων του Αιγαίου, που είναι οι περιφέρειες Κρήτης, Νοτίου Αιγαίου και Βορείου Αιγαίου. Και, πέμπτον, η περιφέρεια Αττικής.

Αυτή η χωρική εξειδίκευση που κάνουμε σε πέντε μεγάλες αναπτυξιακές περιφερειακές ενότητες αποτελεί κρίσιμο στοιχείο της εθνικής στρατηγικής για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας. Ο σχεδιασμός πλέον δεν γίνεται σε επίπεδο κάθε μιας από τις 13 περιφέρειες, αλλά γίνεται στο επίπεδο των ευρύτερων χωρικών ενοτήτων.

Γιʼ αυτό η στρατηγική της περιφερειακής ανάπτυξης για πρώτη φορά εστιάζεται στη διαμόρφωση ευρύτερων και περισσότερο ανταγωνιστικών χωρικών ενοτήτων, με την εφαρμογή της κατάλληλης αναπτυξιακής στρατηγικής και τη δημιουργία μικρού σχετικά αριθμού αναπτυξιακών και ανταγωνιστικών πόλων μέσα σε αυτές τις χωρικές ενότητες.



Ο στόχος



Η διαμόρφωση πέντε προγραμματικών/αναπτυξιακών χωρικών ενοτήτων υπακούει σε αναπτυξιακά κριτήρια, συνδέεται άμεσα με σειρά παραγόντων που συνοψίζουν την εμπειρία των τελευταίων 20 ετών σε ό,τι αφορά στο σχεδιασμό και την άσκηση περιφερειακής πολιτικής και αναμένεται να ενισχύσει άμεσα την περιφερειακή ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Α. Η λειτουργικότερη οργάνωση

Τα αποτελέσματα της μέχρι σήμερα ασκηθείσας περιφερειακής πολιτικής εγείρουν ερωτήματα ως προς το κατά πόσον σήμερα, με δεδομένο το μέγεθός τους, οι Περιφέρειες προσφέρονται για την άσκηση αποτελεσματικής περιφερειακής πολιτικής. Μπορεί μάλιστα να υποστηριχθεί ότι, παρά τη σταθερή διαδικασία σύγκλισης των Περιφερειών της χώρας, η οποία έχει μέχρι σήμερα επιτευχθεί, εξακολουθεί να αναπαράγει, σε περιφερειακό επίπεδο, τη διάρθρωση των ανισοτήτων της αρχής της περιόδου σε ένα πλαίσιο περισσότερο αναπτυγμένων υποδομών αλλά και με σημαντική βελτίωση όχι μόνο των μακροοικονομικών δεικτών και της ποιότητας ζωής στο σύνολο της χώρας.

Η συγκέντρωση των αναπτυξιακών παρεμβάσεων των Περιφερειών της χώρας στις πέντε χωρικές ενότητες αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην ενδυνάμωση της οικονομικής λειτουργικότητας κάθε μιας από αυτές και στην τόνωση της εξωστρέφειας τους. Το μεγαλύτερο μέγεθός τους ανταποκρίνεται καλύτερα στις νέες συνθήκες ανάπτυξης της χώρας, αλλά και στον επιδιωκόμενο διεθνή της ρόλο.

Β. Κρίσιμα πληθυσμιακά, οικονομικά και χωροταξικά δεδομένα.

Η διαμόρφωση των χωρικών ενοτήτων συνδέεται άμεσα με την αντιμετώπιση μιας σειράς ζητημάτων που είναι χαρακτηριστικά για κάθε Περιφέρεια και η οποία με βεβαιότητα θα καταστήσει την περιφερειακή πολιτική αποτελεσματικότερη:

• Το μέγεθος του πληθυσμού. Με τη νέα διάρθρωση αυξάνει το μέσο μέγεθος πληθυσμού.

Συνολικά η κατανομή του πληθυσμού εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από την βαρύνουσα σημασία της Αττικής, με εξαίρεση, όμως, τη χωρική ενότητα αυτή ο πληθυσμός των λοιπών εξισορροπείται.

• Σχέση χωρικών ενοτήτων με τους άξονες ανάπτυξης της χώρας. Με τη νέα προσέγγιση εξισορροπείται σε μεγάλο βαθμό και η σχέση των χωρικών ενοτήτων με τους (υφιστάμενους αλλά και αναδυόμενους) άξονες ανάπτυξης της χώρας. Ο ιστορικός άξονας ανάπτυξης της χώρας, ο ΠΑΘΕ, (Πάτρα- Αθήνα- Θεσσαλονίκη-Εύζωνοι) αποτυπώνεται στην εγκατάσταση ενός δυισμού σε ότι αφορά την ανάπτυξη ανατολικής και δυτικής χώρας, διαμορφώνοντας ένα συγκεκριμένο πρότυπο. Η νέα προσέγγιση δημιουργεί προϋποθέσεις ενδυνάμωσης του συγκεκριμένου άξονα και εξισορρόπηση σταδιακά της αναπτυξιακής εικόνας της χώρας με την ανάδυση νέων αξόνων και την επέκταση του υφισταμένου.

• Γεωγραφικά στοιχεία. Κύριο στοιχείο που θα πρέπει να αντιμετωπισθεί είναι η υπέρβαση των φραγμών που συνιστούν οι ορεινοί όγκοι της χώρας, οι οποίοι τη διατρέχουν από βορρά προς νότο, προσδιορίζουν τα βόρεια σύνορα της, αλλά εκτείνονται στο εσωτερικό της και προς τα ανατολικά, χωρίζοντας ουσιαστικά σε τμήματα, τις ιστορικές γεωγραφικές ενότητες. Δεύτερο, αντίστοιχης σημασίας, στοιχείο αποτελούν τα μεγάλα και μεσαίου μεγέθους νησιά της χώρας και τα νησιώτικα συμπλέγματά της. Παρά το διαφορετικό μέγεθος που τα χαρακτηρίζει, τα νησιά αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα, όπως ο προσανατολισμός προς τον τουρισμό και την οικιστική ανάπτυξη, η υποχώρηση με λίγες εξαιρέσεις των λοιπών παραγωγικών δραστηριοτήτων, κυρίως, του πρωτογενή τομέα, η μεγάλη εποχικότητα των δραστηριοτήτων, η ευαισθησία του περιβάλλοντος, το ζήτημα των συνδέσεων με τον ηπειρωτικό κορμό της χώρας και μεταξύ τους. Διαμορφώνοντας ευρύτερα λειτουργικά σύνολα δημιουργεί τις προϋποθέσεις περιορισμού των προβλημάτων που προκαλούνται από το ανάγλυφο και τη γεωγραφική δομή της χώρας.

• Αστικότητα και ιεραρχία αστικών κέντρων. Με τη διαμόρφωση των νέες χωρικών ενοτήτων συνδέεται περισσότερο η επιδιωκόμενη πολυκεντρική αστική ανάπτυξη των κύριων αστικών κέντρων με την ενδοχώρα τους και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις ενδυνάμωσης των δικτυώσεων που αναδύονται σε πολλές περιπτώσεις, στο πλαίσιο του ιεραρχημένου αστικού συστήματος της χώρας. Διαμορφώνονται έτσι, καλύτερες προϋποθέσεις συγκρότησης ενός πολυκεντρικού αστικού συστήματος διαρθρωμένου σε τρεις βαθμίδες με βασικά του στοιχεία, στο ανώτερο επίπεδο, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Τα κύρια αστικά κέντρα κάθε χωρικής ενότητας μπορούν να λειτουργήσουν ως πόλοι ανάπτυξης σε κάθε χωρικό σύνολο, ενώ η αναπτυξιακή δυναμική μπορεί να περιλάβει σταδιακά και τα λοιπά αστικά κέντρα καθώς και την ύπαιθρο που τα περιβάλλει συμβάλλοντας στη διαμόρφωση ενός δυναμικού αναπτυξιακού προτύπου που θα μπορεί να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της αγοράς.

Γ. Καλύτερη αντιμετώπιση προκλήσεων μεσοπρόθεσμα

Με τη νέα οργάνωση των χωρικών ενοτήτων επιδιώκεται η διάχυση των θετικών αποτελεσμάτων των δυναμικότερων Περιφερειών στις γειτονικές Περιφέρειες, η ανάπτυξη των οποίων παρουσιάζει καθυστέρηση και αποφεύγεται η δημιουργία Περιφερειών δύο ή τριών ταχυτήτων, χωρίς οι διαρθρώσεις που συμβάλλουν στη διαμόρφωση των αναπτυξιακών διαφορών να έχουν ακόμη παγιωθεί.