Του Στέλιου Βασιλάκη*

Σύβοτα

Η ανάμιξη των Αθηναίων έδωσε αφορμή στους Κορινθίους να καταβάλουν ύστατη προσπάθεια να νικήσουν τους Κερκυραίους αλλά εξαιτίας της εμφάνισης 20 Αθηναϊκών πλοίων που έφθασαν ως νέα ενίσχυση στους Κερκυραίους ετρομοκρατήθηκαν και παρατήθηκαν από τον Αγώνα (Σεπτέμβριος 433 π.Χ.).

Εξαιτίας των Κερκυραϊκών γεγονότων οι σχέσεις Κορινθίων και Αθηναίων έφθασαν σε ένταση με την ακόλουθη συνέχεια. Οι Κορίνθιοι είχαν ιδρύσει αποικίαν εις τον Ισθμό της Παλλήνης (Χαλκιδική) την Ποτείδαια σύμμαχον - φόρου υποτελείς - των Αθηναίων.

Οι Αθηναίοι φοβούμενοι μήπως αποστατήσουν διέταξαν να κατεδαφίσουν το νότιο τείχος της πόλεως προς τον Ισθμό της Παλλήνης, να παραδώσουν ομήρους, να εκδιώξουν τους Κορινθίους άρχοντες, επιθεωρητές να μη δέχονται νέους. Επειδή οι προσπάθειες των Ποτειδαιατών να μεταπείσουν τους Αθηναϊους απέτυχαν έστειλαν πρεσβεία στη Σπάρτη η οποία υπεσχέθη εισβολή στην Αττική εάν επεχειρείτο επίθεση εναντίον της Ποτείδαιας. Οι Αθηναίοι (432 π.Χ.) έστειλαν 30 πλοία και χίλιους οπλίτες με τις οδηγίες σαφείς, να οργανώσουν επιθετικές ενέργειες εναντίον του Περδίκκα Βʼ βασιλιά της Μακεδονίας εχθρού των Αθηναίων και συμμάχου των Ποτειδαιατών και παράλληλα να αξιώσουν τη συμμόρφωση της Ποτειδαίας στους Αθηναϊκούς όρους, πράγμα όμως που δεν κατώρθωσαν οι Αθηναίοι στρατηγοί.

Οι Ποτειδαιάτες μαζί με τις γύρω άλλες πόλεις επανεστάτησαν και ετοιμάζοντο για πόλεμο. Οι Κορίνθιοι έστειλαν 1600 οπλίτες και 400 ψιλούς. Οι Αθηναίοι στέλνουν και αυτοί 40 πλοία και 2000 οπλίτες και άλλες δυνάμεις και δίδεται μάχη περί την Ποτείδαια με νικητές τους Αθηναίους εις την οποίαν μάχη έλαβε μέρος ο φιλόσοφος Σωκράτης και ο γνωστός Αλκιβιάδης τραυματίστηκε και τον έσωσε ο Σωκράτης και άρχισε τώρα η πολιορκία της Ποτείδαιας. Οι Κορίνθιοι ανησύχησαν υπερβολικά από την εξέλιξη των επιχειρήσεων στην Ποτείδαια και η πόλη εκινδύνευε να παραδοθεί εις τους Αθηναίους. Οι Αθηναίοι ήταν εξοργισμένοι επειδή οι Κορίνθιοι κατά παράβαση των όρων των τριακοντούτων σπονδών επενέβησαν υπέρ των Ποτειδαιατών συμμάχων των Αθηναίων. Έτσι τα Κερκυραϊκά και Ποτειδαιατικά έγιναν αιτία να εκδηλωθεί το μίσος των Κορινθίων εναντίον της Αθήνας η οποία (Αθηνα) διεκδικούσε τους εμπορικούς δρόμους προς τη Δύση, τους οποίους η Κόρινθος εθεωρούσε αποκλειστικά δικούς της, ήταν όμως ανίσχυρη μόνη της να ενεργήσει, εχρειάζετο τη βοήθεια της Σπάρτης. Η ηγέτις όμως της Πελοποννησιακής συμμαχίας Σπάρτη δεν έδειχνε φανερά επιθετική διάθεση, πράγμα που δυσαρεστούσε πάρα πολύ τους Κορινθίους. Στη Σπάρτη υπήρχαν δύο παρατάξεις, της μιας εκφραστής ήταν ο συνετός και φίλος της ειρήνης βασιλιάς Αρχίδαμος, δεν ήταν υπέρ της απόψεως να κηρυχθεί πόλεμος εναντίον των Αθηνών. Οι Ευρωπαίοι της δευτέρας παρατάξεως, οι φιλοπόλεμοι έφοροι, πίστευαν ότι ήλθε η στιγμή να λάβουν την απόφαση να γίνει πόλεμος εναντίον των Αθηναίων εξωθούμενοι από τους συμμάχους Κορινθίους, Μεγαρείς και Αιγινήτες. Οι εξωτερικές αφορμές που θα δικαίωναν την ενέργειά τους υπήρχαν όπως και τα γεγονότα της Κερκύρας και της Ποτειδαίας και ταυτόχρονα παρουσιάσθηκε και η τρίτη μεγάλη αφορμή. Το Μεγαρικό ψήφισμα. Οι σχέσεις της Αθήνας με τα Μέγαρα δεν υπήρξαν καλές, ωξύνθηκαν δε και έφθασαν σε μεγάλη κρίση το 446 π.Χ. που εσκότωσαν τους Αθηναίους φρουρούς και προσχώρησαν στην Πελοποννησιακή συμμαχία. Τα Μέγαρα καθώς και η Αίγινα είχαν θιγεί από την άνοδο της Αθήνας και καιροφυλακτούσαν να εκμεταλλευθούν κάθε ευκαιρία που θα έβλαπτε την Αθήνα. Εβοήθησαν τους Κορινθίους με δώδεκα πλοία εναντίον των Κερκυραίων και γενικά κατέβαλαν κάθε προσπάθεια να διεγείρουν εναντίον των Αθηναίων τας συμμάχους των πόλεις. Το 432 π.Χ. οι σχέσεις μεταξύ τους είχαν φθάσει σε πρωτοφανή κρίση. Με πρόταση του Περικλέους, η Εκκλησία του Δήμου ενέκρινε ψήφισμα να απαγορευθεί στους Μεγαρείς - μέλη της Πελοποννησιακής συμμαχίας - να χρησιμοποιούν τα λιμάνια των πόλεων της Αθηναϊκής συμμαχίας καθώς και τις αγορές της Αττικής. Η απόφαση αυτή ισοδυναμούσε με οριστική καταδίκη του εμπορίου των Μεγάρων αφού τα πάντα τώρα εξαρτώντο από τη διάθεση των Αθηναίων. Έτσι μαζί με τους Κορινθίους συστηματικά επίεζαν τη Σπάρτη να κινηθεί εναντίον των Αθηναίων. Στην προσπάθεια αυτή συμμετείχε και η Αίγινα, μυστικά όμως. Το Μεγαρικό ψήφισμα θεωρήθηκε από τότε ως μία από τις κύριες αφορμές για την κήρυξη του Πελοποννησιακού πολέμου. Η κοινή γνώμη είχε αντίθετη γνώμη και η Αττική κωμωδία εξαπέλυσε σοβαρές ειρωνείες κατά του προσώπου του Περικλέους ο Αριστοφάνης εις τους “Αχαρνείς” “Ο Ολύμπιος Περικλής με οργή από τότε - άστραφτε, βρόνταγε, κι όλη την Ελλάδα - την έφερνε άνω κάτω έβαζε νόμους - σαν τραγούδια της τάβλας συνταγμένους. Έξω κιʼ απʼ αγορά κιʼ από χωράφια -, στεργιάς πελάγου οι Μεγαρίτες έξω. Σφιγμένοι οι Μεγαρίτες απʼ την πείνα, τους Λάκωνες ικέτευαν να βρούνε τρόπο το βρωμοψήφισμα νʼ αλλάξει - σωρό ικεσίες κιʼ εμείς τους λέγαμε όχι”.

Η πολιτική κατάσταση

στην Αθήνα

Κατηγορίες ποικίλες διετυπώθησαν εναντίον του Περικλέους κυρίως σχετικά με την άρνησή του να ανακαλέσει η Αθήνα το Μεγαρικό ψήφισμα. Οι συκοφαντίες αυτές που αναφέρει ο Πλούταρχος σκοπόν είχαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι από εγωισμό ή από αυθάδεια και εριστική διάθεση περιφρόνησε τους Λακεδαιμονίους για να κάμει επίδειξη ισχύος και έτσι ματαίωσε την προσπάθεια για τη χαλάρωση της εντάσεως μεταξύ των δύο συμμάχων της Πελοποννησιακής συμμαχίας (Μεγάρων - Κορίνθου) και επέσπευσε την κήρυξη του Πελοποννησιακού πολέμου. Οι φήμες αυτές αντίθετες με τις πραγματικά φιλειρηνικές διαθέσεις του Περικλέους προέρχονται από τους αντιπολιτευόμενους του Περικλή διά να τον φθείρουν επιρρίπτοντας εις αυτόν την ευθύνη του πολέμου “μόνος έσχε του πολέμου την αιτίαν” τω τότε η Δημοκρατία λειτουργούσε τέλεια, τα οικονομικά της πόλεως ευρίσκοντο σε άνοδο, τα μεγάλα έργα της Ακροπόλεως ετελείωναν χάρη στον Περικλή και σʼ αυτό το σημείο ο Περικλής ήταν άτρωτος. Εχρειάζετο όμως η αντιπολίτευση κάποια αφορμή στην αντιπολιτευτική της γραμμή πρώτο σημείο, την “καταπίεση” των συμμάχων πόλεων όπως ισχυρίζοντο τα Μέγαρα - Κόρινθος Αίγινα - και δεύτερο μια σειρά από δίκες εναντίον των στενών συνεργατών του Φειδία για υπεξαίρεση χρυσού από την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς, ότι είχε απεικονίσει τον εαυτόν του και τον Περικλή εις την ασπίδα της Αθηνάς, τον Αναξαγόρα επί “Ασεβεία” την Ασπασία την φίλη του. Οι δίκες αυτές, που υπήρξαν ένα θλιβερό φαινόμενο στη Δημοκρατική Αθήνα τον ελύπησαν πολύ, έδωσαν αφορμή να θεωρηθεί από το λαό και ο Περικλής ένοχος και επειδή φοβήθηκε το δικαστήριο άναψε τον πόλεμο και οι κατηγορίες αυτές έδωσαν αφορμή λέει ο Πλούταρχος. Και δεν αντιμετώπιζε μόνον τους αντιπάλους τους αριστοκρατικούς αλλά και τους φιλοπολέμους του κόμματος του τις απόψεις των οποίων δεν συνεμερίζετο. Αλλά παρʼ όλην τη μετριοπάθειά του και τις φιλειρηνικές του διαθέσεις, ο φοβερός ανταγωνισμός ανάμεσα στις ηγετικές δυνάμεις Σπάρτη - Αθήνα δεν εκτονώθηκε, ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος. Την πραγματική του αιτία την είχα διαβλέψει και την εκφράζει επιγραμματικά ο Θουκυδίδης “τους Αθηναίους μεγάλους γεγενημένους και φόβον παρέχοντας τοις Λακεδαιμονίοις αναγκάσαι ες το πολεμείν”.

Από αυτά γίνεται φανερό πόσο δύσκολα ήταν τα πράγματα στην Αθήνα τις παραμονές του πολέμου και ότι χάρη στην προσωπικότητα του Περικλέους το δημοκρατικό πολίτευμα, όσο το κατηύθυνε ο ίδιος, λειτουργούσε θαυμάσια. Ο Περικλής πιστεύεται ότι κατόρθωσε το μεγαλύτερο επίτευγμα στην ιστορία της ανθρωπότητος, να καλλιεργήσει και διαπλάσσει το Δήμο της Αθήνας, έτσι ώστε να γίνει “το σπουδαιότερο λαϊκό ακροατήριο που γνώρισε η Ιστορία” διεφύλαξε και “ανύψωσε το πολίτευμα που καταξιώνει την αθρώπινη αξιοπρέπεια, τη Δημοκρατία, οι διάδοχοί του δεν κατόρθωσαν να τη διατηρήσουν εις το ύψος που εκείνος την είχε ανεβάσει και με την πολιτική τους απέδειξαν ότι το θαυμαστό αυτό πολίτευμα διά να ανθίσει για καιρό χρειάζεται ηγέτη μεγάλο, αδιάφθορο, συνετό για να το κατευθύνει ανυστερόβουλα, υποδεικνύοντάς του το συμφέρον του. Ο Περικλής “ο κλασικότερος Αθηναίος,” όπως τον ονόμασαν, πραγματοποίησε αυτό το θαύμα που δεν το άφησαν όμως να διαρκέσει οι πολλοί, εκείνοι ακριβώς που για χάρη τους και προς το συμφέρον τους αγωνίσθηκε χρόνια να το δημιουργήσει και να αποτελέσει “άστρον φωτεινόν”.

* O Στέλιος Βασιλάκης είναι

φιλόλογος και πρώην

διευθυντής του Λυκείου

“ο Κοραής”

Συνεχίζεται...







480-431 π.Χ.

Κάτω Ιταλία και Σικελία

Κατά την ίδια χρονική περίοδο ο ελληνισμός της Κάτω Ιταλίας, Μεγάλης Ελλάδας όπως ονομάσθηκε και Σικελίας διατηρώντας στενούς δεσμούς με τον Μητροπολιτικό ελληνισμό και διαβιώντας υπό κλιματολογικές και γενικότερες συνθήκες ανάλογες προς των Ελλήνων της Μητροπόλεως ανάλογες, έζησαν έντονα δημιουργική ζωή σε αρκετούς τομείς, ιδιαίτερα στη φιλοσοφία και στην τέχνη, ανήγειραν μεγαλοπρεπείς ναούς δωρικούς έκοψαν νομίσματα, το εξαγωγικό και διαμετακομιστικό εμπόριο τους έδωσε πλούτο και ευημερία. Η μάχη της Ιμέρας νικηφόρα κατά των Καρχηδονίων εδραίωσε την ασφάλεια όλης της περιοχής και έδωσε πλούσια λάφυρα τα οποία μαζί με άλλα εβοήθησαν εις την ανάπτυξη της περιοχής. Και εδώ τα ελληνικά κράτη αλληλεμάχοντο μεταξύ των είχαν οξύτατες αντιθέσεις και σοβαρά προβλήματα που εμποδίζουν την ομαλή πολιτική ζωή. Αντί όμως τα κράτη πλεονεκτούσαν έναντι εκείνων της Μητροπόλεως είχαν εξαιρετικά γόνιμο γη και δεν χρειάσθηκε να πολεμήσουν εναντίον των Καρχηδονίων επί εβδομήκοντα χρόνια μετά τη νίκη της Ιμέρας 480 π.Χ. ενώ οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους μετά τη νίκη των Πλαταιών 479 π.Χ. και της Μυκάλης συνέχισαν τον πόλεμον κατά των Περσόων επί τριάντα χρόνια.

Η σύγκρουση των μεγάλων

ελληνικών δυνάμεων

Σπάρτης - Αθηνών

431-404 π.Χ.

Στην πεντηκονταετία που ακολούθησε μετά το τέλος των Περσικών πολέμων 479-431 π.Χ. η Ελλάδα, με κέντρο πολιτικό, πολιτιστικό, πνευματικό, εμπορικό, οικονομικό την Αθήνα, εδημιούργησε το λαμπρότερο της πολιτισμό “Χρυσός αιώνας” ονομάστηκε και παράλληλα έδωσε την πιό τέλεια μορφή του Δημοκρατικού πολιτεύματος. Τον “Χρυσόν” αυτόν “αιώνα” κατά τον οποίον κυριαρχεί η μορφή του Περικλέους ακολούθησε η μεγάλη κρίση του Πελοποννησιακού πολέμου που κράτησε 27 χρόνια 431 - 404 π.Χ.

Οι τριακοντούτεις σπονδές που έγιναν μεταξύ των δύο πόλεων 446 π.Χ. εκράτησαν μόνον 14 χρόνια και εξέσπασε ο πόλεμος που σε ένταση και έκταση εξεπέρασε όλους τους έως τότε πολέμους μεταξύ των Ελλήνων. Επεκτάθηκε σε ολόκληρο σχεδόν τον ελληνικό χώρο με επίκεντρο στη Στερεά Ελλάδεα, αλλά μεγάλες επιχειρήσεις διεξήχθησαν στο Ανατολικό Αιγαίο στις ακτές Μ. Ασίας - Θράκης - Μακεδονίας και έφθασαν και εις το Ιόνιον Πέλαγος, Κάτω Ιταλία (Μεγάλη Ελλάδα) Σικελία. Διεξήχθη με πρωτοφανή ένταση, αγριότητα (ίδε Γράμματα μνημόσυνα λήθης σελίδα 57) επέφερε χαλάρωση των ηθών και ανατροπή των ηθικών αξιών και αποτελεί σημαντικό σταθμό στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδος. Γιατί όποια και αν ήταν η έκβασή του, θα έπαιζε αποφασιστικό ρόλο στην ιστορική εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού κόσμου.

Διότι ενώ η νίκη της Αθήνας θα καθιέρωνε την ηγεμονία της και θα εξηστράλιζε την εθνική ενότητα στην Ελλάδα, η νίκη της Σπάρτης θα διαιώνιζε το καθεστώς της αυτονομίας και του πολιτικού διαμελισμού της χώρας σε πολλά μικρά κράτη - πόλεις όπως και έγινε με τη νίκη της Σπάρτης και είχε πολλές άλλες σοβαρές επιπτώσεις, τη διαρκή ανάμιξη της Περσίας στα εσωτερικά της Ελλάδος μετά το 404 π.Χ. και μετατόπισε το κέντρο του Αρχαίου ελληνικού κόσμου από την κυρίως Ελλάδα στην Περίσα και στον ελληνισμό της Δύσεως. Η κατάσταση αυτή θα διατηρηθεί ως την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου.

Αίτια και αφορμές

του πολέμου

Ήδη από την αρχαιότητα υποστηρίχθηκε η άποψη ότι ο Περικλής για να παρακάμψει τις δυσκολίες της εσωτερικής του πολιτικής επωφελήθηκε της πρώτης ευκαιρίας που του εδόθηκε για να αρχίσει τον πόλεμο. Η άποψη αυτή που υποστηρίχθηκε από την Αττική κωμωδία αρχικά από τον Κρατίνο 430 π.Χ. αργότερα από τον Αριστοφάνη στις κωμωδίες του Αχαρνης, Ιππείς, Όρνιθες Λυσιστράτη κ.λ.π. (425-405) αλλά δεν είναι εύκολη πάντοτε η χρησιμοποίηση γιατί η κωμωδία έχει πολύ ανεπτυγμένη την υπερβολή και την υποκειμενικότητα η τότε κωμωδία αποτελούσε την αντιπολίτευση της Κυβερνήσεως.

Τον Ιστορικό Έφορο (4ος αιώνας π.Χ.) αλλά και σύγχρονους Ιστοριογράφους Κ.Ι. Beloch, δεν είναι σύμφωνη με τη γνώμη του Θουκυδίδου και απορρίπτεται από τους Ιστορικούς ερευνητές.

Είναι βέβαιο ότι ο Περικλής δεν επεζήτησε τον πόλεμο και ούτε τον απέφυγε όταν τα ίδια τα γεγονότα δεν του άφηναν περιθώρια εκλογής αφού η άρνησή του θα είχε καταλυτικές συνέπειες στο κράτος των Αθηνών. Ο Θουκυδίδης ως έχει λεχθεί και ανωτέρω θεωρεί ως πρωταρχική αιτία “τους Αθηναίους μεγάλους γεγενημένους και φόβον παρέχοντας τοις Λακεδαιμονίοις αναγκάσαι εις το πολεμείν” και ακόμη στην ύπαρξη της διπλής ηγεσίας της Αθήνας και της Σπάρτης καθώς και στην αντίθεση των πολιτευμάτων των και επομένως και της εσωτερικής πολιτικής (ολιγαρχία - Δημοκρατία) ανάμεσα στις δύο αυτές ηγετικές πόλεις. Η Αθηναίκή δημοκρατία έγινε παγκόσμιο σύμβολο και θαυμάζεται αιώνες ολόκληρους ως την εποχή μας, αυτό οφείλεται στον Περικλή. Εκείνος υπήρξε ο κύριος συντελεστής “του αιωνίου θαύματος” και με τον “Επιτάφιό” του που εξεφώνησε το 430 π.Χ. “έκαμε την ίδια τη Δημοκρατία να γίνει έργο Τέχνης ένα αισθητικό αριστούργημα, ο Παρθενών του πολιτικού λόγου και λογισμού.

* O Στέλιος Βασιλάκης είναι φιλόλογος και πρώην διευθυντής του Λυκείου “ο Κοραής”

Συνεχίζεται...