Οι 15 κρίσιμες ημέρες πριν από το ιστορικό “Όχι”
ΜΕΡΟΣ 1ο
Αντί προλόγου
Η 28η Οκτωβρίου 1940 είναι ένα από τα φωτεινότερα ορόσημα της Ελληνικής Ιστορίας. Έχουν γραφεί πολλά γι’ αυτήν και θα γραφούν περισσότερα, όσο υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν την υπεράσπιση της Ελευθερίας και τη θυσία για την Πατρίδα ως υπέρτατο χρέος.
Ο συγγραφέας της παρούσας εργασίας κατέφυγε σε πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές για να διερευνήσει τι έγινε το διάστημα πριν την ιστορική ημερομηνία, πριν λεχθεί το ΟΧΙ (ημέρα με την ημέρα) επί δεκαπενθήμερο και τι ακολούθησε το ΟΧΙ για ένα εικοσιτετράωρο (ώρα με την ώρα) και παρουσιάζει το αποτέλεσμα της έρευνάς του από τις στήλες της αγαπητής εφημερίδας “ΠΑΤΡΙΣ”, προβαίνοντας και στην ερμηνεία και τον σχολιασμό ορισμένων γεγονότων για τη διευκόλυνση του αναγνώστη.
Τόποι στους οποίους αποφασίστηκαν, όσα διαδραματίστηκαν τον Οκτώβριο του 1940 είναι κυρίως η Αθήνα και η Ρώμη και δευτερευόντως το Λονδίνο, το Βερολίνο και άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Μέσα από τις γραμμές που θα δημοσιεύσει η ΠΑΤΡΙΣ προβάλλουν οι αφηγήσεις πρωταγωνιστών ή δευτεραγωνιστών των συγκλονιστικών γεγονότων του 1940, μερικοί από τους οποίους άφησαν «απομνημονεύματα» χρήση των οποίων κάνει ο συγγραφέας του παρόντος.
Πόλεμος προπαγάνδας
Πέντε ημέρες μετά τον τορπιλισμό του εύδρομου του Πολεμικού μας Στόλου «Έλλη» στην Τήνο, την 15 Αυγούστου 1940, διαπιστώθηκε ότι η τορπίλη ήταν ιταλικής κατασκευής. Άρα δράστης του εγκλήματος ήταν η φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας. Με εντολή όμως του Μεταξά ανακοινώθηκε ότι η τορπίλη ήταν άγνωστης εθνικότητας για να μην προκληθεί η Ιταλία η οποία φαινόταν να αναζητεί αφορμή για να επιτεθεί κατά της Ελλάδας.
Επειδή όμως η Ελλάδα απέφυγε να απαντήσει στην πρόκληση της Ρώμης, το ιταλικό καθεστώς προσπάθησε να την εμπλέξει έμμεσα. Ανακοίνωσε μέσω του ελεγχόμενου από αυτό Ιταλικού Πρακτορείου Ειδήσεων «Στέφανι», ότι η «Έλλη» βυθίστηκε από τους Βρετανούς για να ενοχοποιήσουν την Ιταλία (ήδη η έγκυρη βρετανική εφημερίδα The Times είχε αποκαλύψει ότι ο τορπιλισμός του ελληνικού πολεμικού σκάφους ήταν έργο της φασιστικής Ιταλίας).
Η εμπλοκή της Βρετανίας στον τορπιλισμό της «Έλλης» από τους Ιταλούς ήταν σκόπιμη και στόχευε στην παραπλάνηση της διεθνούς κοινής γνώμης ως προς την ελληνική ουδετερότητα. Ότι δηλαδή η τελευταία ήταν ψευδεπίγραφη, αφού βρετανικά υποτίθεται υποβρύχια κινούνταν ελεύθερα στα ελληνικά χωρικά ύδατα, με τη συγκατάθεση ή την ανοχή της ελληνικής κυβέρνησης.
Ολόκληρη, εξ άλλου, η προ του ΟΧΙ εποχή κυριαρχείτο από τον ιταλικό προπαγανδιστικό ισχυρισμό, ότι η Ελλάδα δεν τηρούσε την «ουδετερότητα» που είχε εξαγγείλει, αφού φιλοξενούσε σε λιμάνια της βρετανικές ναυτικές μονάδες, πέραν του επιτρεπόμενου 24ώρου, για ανεφοδιασμό.
Η προβολή του ισχυρισμού αυτού από τη Ρώμη προσέλαβε εκρηκτικές διαστάσεις μετά την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία, κατά της Γαλλίας και της Μεγ. Βρετανίας, την 10 Ιουνίου 1940.
Ένα άλλο επιχείρημα της ιταλικής προπαγάνδας κατά της Ελλάδας και πριν ακόμη από την ημερομηνία αυτή, ήταν ότι είχε αποδεχθεί την βρετανική εγγύηση της ανεξαρτησίας της, την 13 Απριλίου 1939, παρότι ο Ντούτσε είχε προ τριημέρου παράσχει φιλικές διαβεβαιώσεις προς την ελληνική κυβέρνηση με δημόσια δήλωσή του. Αλλά και το επιχείρημα αυτό ήταν έωλο, διότι πριν δοθεί η βρετανική εγγύηση, νεότερα στοιχεία δείχνουν ότι είχε υπάρξει επικοινωνία του Βρετανού πρωθυπουργού Τσάμπερλεν με τον Ντούτσε, καθώς οι σχέσεις τους ήταν τότε καλές.
Γιατί εισέβαλε η Ιταλία στην Αλβανία τον Απρίλιο του 1939
Αλλά γιατί η Ελληνική Κυβέρνηση να πιστέψει τις διαβεβαιώσεις του Μουσολίνι, αφού μετά την ιταλική εισβολή (7 Απριλίου 1939) στην Αλβανία και την εν συνεχεία κατάληψη της χώρας αυτής, ιταλικές στρατιωτικές μονάδες προωθούνταν προς τα ελληνοαλβανικά σύνορα και πολεμικής φύσεως έργα εκτελούνταν από το Μηχανικό του ιταλικού στρατού, από τα Τίρανα προς την ελληνοαλβανική μεθόριο;
Άλλωστε για ποιο λόγο η Ιταλία να καταλάβει στρατιωτικά την Αλβανία, αφού ουσιαστικά ήταν προτεκτοράτο της; Μήπως αυτή η ίδια η Αλβανία δεν όφειλε τη δημιουργία της ως κράτος στην Ιταλία, το 1913; Μήπως οι αλβανικές μυστικές υπηρεσίες δεν ήταν όργανο της Ρώμης και ο αλβανικός διοικητικός, αστυνομικός και στρατιωτικός μηχανισμός δεν ελεγχόταν απόλυτα από τους Ιταλούς; Ή μήπως η αλβανική οικονομία δεν αποτελούσε εξάρτημα της ιταλικής και τα «κλειδιά» της δεν βρίσκονταν στη Ρώμη; Επομένως τι την ήθελε τη στρατιωτική εισβολή στην Αλβανία, η Ιταλία, την 7 Απριλίου 1939; Ασφαλώς για να προωθήσει τον φασιστικό στρατό της στα ελληνοαλβανικά σύνορα και να διακηρύξει ότι η Ρώμη θα βοηθήσει την Αλβανία στην υλοποίηση των αλυτρωτικών της ονείρων στην Ήπειρο και ιδιαίτερα στην αποκαλούμενη από τους Αλβανούς Τσαμουριά (Θεσπρωτία), εκπαιδεύοντας στρατιωτικά και προετοιμάζοντας για την εισβολή στην Ελλάδα μαζί με τις ιταλικές φασιστικές λεγεώνες και τάγματα Τσάμηδων συμμοριτών.
Από τότε ο Μουσολίνι και ανώτατοι αξιωματούχοι του ιταλικού φασιστικού καθεστώτος δεν έπαυαν από το να διαβεβαιώνουν την Ελλάδα για τα φιλικά έναντι αυτής αισθήματα της Ρώμης, νομίζοντας ότι έτσι αποκοιμίζουν την ελληνική κυβέρνηση.
Οι ίδιοι ωστόσο ανώτατοι Ιταλοί αξιωματούχοι που διαβεβαίωναν την Ελλάδα για τα φιλικά αισθήματα της Ρώμης προς αυτήν, μετέβαιναν στην Αλβανία και με πύρινους λόγους τους καλλιεργούσαν φρούδες ελπίδες για κάθοδό της στα Ιωάννινα και την Πρέβεζα. Ενώ από τις αρχές του καλοκαιριού του 1940, η Ρώμη εξαπέλυε ασίγαστο πόλεμο νεύρων κατά της Ελλάδας με απειλές υπουργών της, υπερπτήσεις αεροπλάνων της πάνω από ελληνικούς λιμένες και βομβαρδισμούς ελληνικών σκαφών, ισχυριζόμενη ότι επρόκειτο για βρετανικά σκάφη!
Δεν υπάρχει αμφιβολία, λοιπόν, ότι η ιταλική εισβολή στην Αλβανία τον Απρίλιο του 1939 απέβλεψε στο να χρησιμοποιηθεί η χώρα αυτή ως προγεφύρωμα επίθεσης κατά της Ελλάδας ή της Γιουγκοσλαβίας, κυρίως όμως κατά της Ελλάδας. Κάτι τέτοιο, άλλωστε, ανέφερε ο ίδιος ο Μουσολίνι στο πολεμικό συμβούλιο που συγκάλεσε στο Palazzo Venezia την 15 Οκτωβρίου 1940, προκειμένου να ανακοινώσει την απόφασή του, για την εναντίον της Ελλάδας επίθεση.
«Η επιχείρηση αυτή (σ.σ. κατά της Ελλάδας) ωρίμασε στη σκέψη μου από πολλών μηνών, πριν ακόμη και από τη συμμετοχή μας στον πόλεμο (σ.σ. 10 Ιουνίου 1940), πριν ακόμα και από την έκρηξη του πολέμου» (σ.σ. πριν δηλαδή και από την 1 Σεπτεμβρίου του 1939), είπε ο Μουσολίνι, απευθυνόμενος προς τους υπουργούς και στρατηγούς του.
Αφορμή η κατάκτηση της Ρουμανίας από τον Χίτλερ
Ποιος ήταν όμως ο λόγος που έκανε τον Μουσολίνι να ορίσει την επίθεση κατά της Ελλάδας σε ακατάλληλη εποχή, δεδομένου ότι τέλη Οκτωβρίου άρχιζε ο χειμώνας στην Ήπειρο και η προσπάθεια του ιταλικού στρατού θα γινόταν δυσκολότερη λόγω των χιονιών και των βροχών και μάλιστα σε ορεινό έδαφος, όπως η Πίνδος;
Η απάντηση στο ερώτημα βρίσκεται στο Ημερολόγιο του γαμβρού του Μουσολίνι, υπουργού επί των Εξωτερικών κόμη Τσιάνο (είχε παντρευτεί την κόρη του Ντούτσε, Έντα).
Στις 12 Οκτωβρίου 1940 ο Τσιάνο σημειώνει στο Ημερολόγιό του: Ο Ντούτσε είναι εξοργισμένος διότι ο Χίτλερ κατέλαβε στρατιωτικώς τη Ρουμανία (7 Οκτωβρίου 1940) χωρίς να τον ενημερώσει προηγουμένως.
«Ο Χίτλερ με θέτει πάντοτε προ τετελεσμένων», αναφέρει ο Μουσολίνι στον Τσιάνο, με οργή. Και προσθέτει: Αυτή τη φορά όμως θα του το ανταποδώσω. Θα πληροφορηθεί από τις εφημερίδες ότι κατέλαβα την Ελλάδα».
Την 12 Οκτωβρίου 1940, λοιπόν, ο Μουσολίνι οριστικοποιεί την απόφασή του για την εκδήλωση της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα.
Απομένει μόνο ο καθορισμός του ακριβούς χρόνου. Δύο ημέρες μετά, ήτοι την 14 Οκτωβρίου 1940, ο Τσιάνο σημειώνει στο «Ημερολόγιο» του ότι «Ο Μουσολίνι μου αναφέρει ως ημερομηνία εξαπόλυσης της επίθεσης κατά της Ελλάδας την 26 Οκτωβρίου».
σ.σ. Παρακαλείται ο αναγνώστης να προσέξει την ημερομηνία: 26 Οκτωβρίου, όχι 28 Οκτωβρίου.
Η 28η Οκτωβρίου ορίστηκε δύο ημέρες αργότερα, μετά το Πολεμικό Συμβούλιο στο Παλάτσο Βενέτσια, ως παραχώρηση του Μουσολίνι, στον στρατάρχη Μπαντόλιο, ο οποίος έκρινε ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις της Ιταλίας δεν ήταν προετοιμασμένες κατάλληλα για μια τέτοιας κλίμακας πολεμική επιχείρηση και αντιδρούσε, ζητώντας χρόνο για την προπαρασκευή της.
Το μόνο που έκανε ο Μουσολίνι ήταν να αναβάλει την επίθεση για δύο ημέρες. Έτσι ορίστηκε η 28η Οκτωβρίου.
Φαίνεται πάντως ότι ο στρατάρχης Μπαντόλιο, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου των ιταλικών Ενόπλων Δυνάμεων, διαφωνούσε γενικότερα με την απόφαση του Μουσολίνι να επιτεθεί στην Ελλάδα.
Αυτό προκύπτει και από την αποκάλυψη που κάνει στα απομνημονεύματά του ο αρχηγός των ιταλικών στρατευμάτων στην Αλβανία, στρατηγός Βισκόντι Πράσκα με τίτλο «Εγώ εισέβαλα στην Ελλάδα» (εκδόσεις ΓΚΟΒΟΣΤΗ). Την 14η Αυγούστου 1940 (παραμονή του τορπιλισμού της ΕΛΛΗΣ), ο Βισκόντι Πράσκα και ο Ιταλός τοποτηρητής στην Αλβανία Τζιακομόνι παρουσιάστηκαν στον Μουσολίνι, μετά από σχετική διαταγή του τελευταίου, για να τον ενημερώσουν σχετικά με την ετοιμότητα του ιταλικού στρατεύματος στην Αλβανία και με τα του «ζητήματος της Τσαμουριάς», που η Ιταλία καλλιεργούσε επί δεκαετίες για να το εκμεταλλευθεί εν καιρώ τω δέοντι.
Μετά τη συνάντηση αυτή, ο Πράσκα έσπευσε να συναντήσει τον ιεραρχικά ανώτερό του στρατάρχη Μπαντόλιο, στον οποίο ανέφερε τα της συζήτησης που είχε με τον Μουσολίνι. Ο Μπαντόλιο έδειξε ότι αιφνιδιάστηκε και χαρακτήρισε τον Ντούτσε «τρελό»! «Αυτός είναι τρελός, τώρα θέλει και την Ελλάδα», είπε χαρακτηριστικά.
Η απάντηση αυτή του Μπαντόλιο δείχνει ότι ήταν πλήρως ανημέρωτος για τα σχέδια του Ντούτσε, ο οποίος φαίνεται ότι δεν έτρεφε γι’ αυτόν τη δέουσα, λόγω του αξιώματός του, εμπιστοσύνη. Πράγματι ο Μπαντόλιο εφέρετο άνθρωπος του βασιλιά Βίκτωρος Εμμανουήλ Γ’. Τούτο επιβεβαιώθηκε το καλοκαίρι του 1943, όταν ο Ιταλός βασιλιάς συνέλαβε και εξόρισε τον Μουσολίνι και ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Μπαντόλιο.
Γεγονός πάντως είναι, ότι τον Οκτώβριο του 1940, η αντίδραση του Μπαντόλιο στην απόφαση του Ντούτσε να επιτεθεί στην Ελλάδα, υπήρξε χλιαρή και έληξε μετά την αναβολή των δύο ημερών που δόθηκε από τον αρχηγό του ιταλικού φασισμού. Ο Μπαντόλιο δεν είχε το θάρρος να συγκρουστεί με τον Ντούτσε σε ένα κρίσιμο ζήτημα που τελικά απετέλεσε τον τάφο του φασισμού και του Μουσολίνι. Διότι μετά την ήττα της Ιταλίας στην Πίνδο και την Αλβανία το 1940-41, άρχισε ο κατήφορος για τον Μουσολίνι και το καθεστώς του.
Στις 13 Οκτωβρίου 1940, μια ημέρα δηλαδή πριν την ανακοίνωση του Ντούτσε στον Τσιάνο, ότι είναι αποφασισμένος να επιτεθεί κατά της Ελλάδας, ο Έλληνας πρέσβης στη Βουδαπέστη, αν και αναλαβών τα καθήκοντά του προ ολίγου καιρού εμφανίζεται έχων εξασφαλίσει σπουδαίο δίκτυο πληροφοριών, αφού τηλεγραφεί στο ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών:
«Εκ θετικοτάτης πηγής πληροφορούμαι ότι εις τους κύκλους του Ουγγρικού Υπουργείου Εξωτερικών θεωρείται ως επικείμενη η επίθεσις της Ιταλίας κατά της Ελλάδος». Σκέφερις.
(Πηγή: Διπλωματικά έγγραφα του Ελληνικού Βασιλικού Υπουργείου Εξωτερικών: Η ιταλική επίθεσις κατά της Ελλάδος – 1940).
Το τηλεγράφημα του Σκέφερη συντελεί στην πληρέστερη διαμόρφωση της εικόνας που άρχισε να δημιουργείται από τις αρχές Οκτωβρίου με τα τηλεγραφήματα των διπλωματικών αντιπροσώπων της Ελλάδας στην Αλβανία για συγκέντρωση ιταλικών στρατιωτικών δυνάμεων στα ελληνοαλβανικά σύνορα και για συγκρότηση ανταρτικών σωμάτων από Τσάμηδες ώστε να εξαπολυθεί τρομοκρατική δράση εντός του ελληνικού εδάφους.
Την 14η Οκτωβρίου 1940 ο μόνιμος Υφυπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Νικ. Μαυρουδής αποστέλλει στον εν Αθήναις πρέσβη της Ιταλίας Εμμανουέλε Γκράτσι σημείωμα με το οποίο του επισημαίνει πέντε παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου από αεροσκάφη της χώρας του. Ως πρώτη περίπτωση ο Μαυρουδής αναφέρει: «Την 9 τρέχοντος (Οκτωβρίου 1940) και ώραν 2.57 (μεσημβρινή) ιταλικόν αεροσκάφος διέγραψε κύκλους τινάς υπεράνω της πόλεως του Ηρακλείου Κρήτης».
Οι άλλες παράνομες πτήσεις ιταλικών αεροσκαφών έγιναν υπεράνω των Λεχαινών, της Γαστούνης, της Αμαλιάδας, του Άστρους, του Ναυπλίου, της Νεμέας, του Αιγίου, της Αράξου, της Φιλιππιάδας, της Ηγουμενίτσας, του Ναυστάθμου, της Ψυττάλειας και της Αίγινας. Είναι ωστόσο αξιοσημείωτο ότι ο Μαυρουδής δεν προβαίνει σε διάβημα, ίσως για να μην προκαλέσει την Ιταλία. Και επιλέγει τον ήπιο τρόπο, της έμμεσης διαμαρτυρίας με σημείωμα.
Η ενέργειά του δείχνει κάποια αδυναμία. Ίσως αυτός να ήταν ο σκοπός του Μεταξά: Να αποκοιμίσει τους Ιταλούς, δείχνοντάς τους ότι τους φοβόταν, ώστε η επίθεσή τους να είναι περιορισμένης έκτασης. Η άποψη αυτή αναπτύχθηκε από παρατηρητές της εποχής εκείνης.
ΑΥΡΙΟ: Ο Ντούτσε ανακοινώνει την απόφασή του για επίθεση κατά της Ελλάδας στο ιταλικό Πολεμικό Συμβούλιο της 15ης Οκτωβρίου 1940.
*Ο Τίτος Αθανασιάδης είναι δημοσιγράφος
