Πάντοτε ο λαός μας, βιαστικός αλλά και προνοητικός, θεωρεί τον Αύγουστο ως αρχή του χειμώνα, όπως φυσικά και ο Μάρτης θεωρείται η αρχή του καλοκαιριού.
“Από Αύγουστο χειμώνα και από Μάρτη καλοκαίρι” ή “επάτησεν ο Αύγουστος η άκρη του χειμώνα, παύει ο φτωχός το δειλινό κι ο άρχοντας τον ύπνο”. Και είναι ο μήνας της Παναγιάς, αφού τις πρώτες “δέκαπέντε” μέρες τις διάλεξε η Παναγία. Φυσικά της αξίζουν αυτές οι μέρες, αφού είναι οι καλύτερες του χρόνου. Πλουσιότατες σε εδέσματα και σε λιχουδιές, κυρίως φρούτων και κηπευτικών προϊόντων.
Μέρες κατάνυξης και προσευχής, ηρεμίας και συνύπαρξης, μέρες της Παναγιάς που κλείνουν με τη μεγάλη της γιορτή, τη γιορτή του Δεκαπενταύγουστου, που θεωρείται το Πάσχα του καλοκαιριού. Σήμερα, αν και τόσα έχουν ξεθωριάσει, πολλοί τηρούν ευλαβικά τη νηστεία αυτών των ημερών. Με την πρωταυγουστιά σε πολλά μέρη της πατρίδας μας οι χωρικοί κάνουν το σταυρό τους και λένε: “Η Παναγιά μπαίνει, η νηστεία αρχίζει”. Πίστευαν και πιστεύουν ακόμη, στην πατρίδα μου, στα χωριά του Πηλίου, ότι με τη νηστεία θα τους έβρισκε το καλό, τόσο στα σπίτια τους, στα κονάκια τους, όπως τα έλεγαν, αλλά και στα ζωντανά τους. Ο λαός μας, προσπαθώντας να δώσει όσο πιο τέλεια γίνεται την εξήγηση γι’ αυτές τις μέρες, λέει ότι πάντοτε η γυναίκα κρατάει τα σκήπτρα στο να διαλέγει. Ετσι και η Παναγία μας. Αν η ίδια δεν ήταν γυναίκα, αλλά ένας οποιοσδήποτε άγιος, δεν θα τα κατάφερνε τόσο τέλεια στο να διαλέξει τς δέκα πέντε καλύτερες μέρες του χρόνου για να τοποθετήσει σ’ αυτές τη σαρακοστή της. Το ότι βέβαια είναι ο καλύτερος μήνας του χρόνου αποτελεί πια κοινή αναγνώριση.
“Αύγουστε καλέ μου μήνα
να ‘σουν δύο φορές το χρόνο”.
Πολλοί είναι εκείνοι που ισχυρίζονται και αναγνωρίζουν τις αρετές του Αυγούστου. Ενας μήνας γαλήνιος, ερωτικός, ένας μήνας που δεν έχει την ανοιξιάτικη έξαρση ή την φθινοπωρινή μελαγχολία, ούτε βέβαια τη χειμωνιάτικη υποτονοτικότητα. Μήνας του φωτός και της πραότητας, της ηρεμίας και της ανάλαφρης σκέψης, προπαντώς ο μήνας της αγάπης, αν και οι παρακάτω στίχοι την αδικούν:
“Πότε να ‘ρθει ο Αύγουστος
να σε ξαναγαπήσω
να φάω τα σταφύλια σας
κι ύστερα να σ’ αφήσω”.
Αύγουστος, πλούσιος μήνας, μήνας της συγκομιδής, τραπεζοφόρος, για τον οποίο εύχονται “να ‘ταν δύο φορές το χρόνο”. Ομως αυτός ο μήνας πίστευαν ότι κρύβει κινδύνους για την υγεία, επειδή οι υψηλές θερμοκρασίες, η ανάπτυξη των εντόμων αλλά και η κατάχρηση οπωρικών και λαχανικών ευνοούν τις γαστρικές διαταραχές και τα παλαιότερα χρόνια τους επικίνδυνους ελώδεις πυρετούς. Χαρακτηριστική η φράση: “περί της υγείας σου, τον Αύγουστον ερώτα”. Ο Αύγουστος επίσης είναι ο μήνας των πανηγυριών. Δεν υπάρχει τόπος, χωριό, νησί, πόλη χωρίς πανηγύρι και χαρά! Τα πανηγύρια της Παναγίας τελούνται παραδοσιακά στο απόγειο του καλοκαιριού, όταν έχει ολοκληρωθεί ο παραγωγικός κύκλος, αφήνοντας στους ανθρώπους χρόνο σκόλης. Βέβαια, η πλειονότητα των πανηγυριών συμπίπτει με τους μήνες Μάιο έως Σεπτέμβριο, αφού οι καιρικές συνθήκες ευνοούν όλες αυτές τις πολιτισμικές δραστηριότητες οι οποίες φυσικά γίνονται σε ανοιχτό χώρο. Με τα πανηγύρια του Δεκαπενταύγουστου γίνεται το αντάμωμα των χωριανών, αφού πολλοί οι οποίοι άφησαν τη γενέθλια γη τους για να ζήσουν σε άλλα μέρη, πολιτείες ή χώρες, επιλέγουν τις ημέρες της Παναγίας, τον Δεκαπενταύγουστο, για να γυρίσουν στα χωριά τους, στους δικούς τους, στον τόπο τους. Πέρα λοιπόν από τις εκδηλώσεις πίστης, τα πανηγύρια αυτής της ημέρας αποτελούν συλλογικά, πολυσύνθετα και υψίστης σημασίας επικοινωνιακά γεγονότα, που λειτουργούν ως θεμέλια πολιτισμού για τις ανθρώπινες κοινότητες ακόμα και στις μέρες μας, με όποια μορφή επιτελούνται κατά τόπους. Μια συνεχής “τελετουργική σπατάλη, ανταλλαγή διάφορων δώρων, σκέψεων και προβληματισμών, αισιόδοξων μηνυμάτων, αγοραπωλησιών προϊότων και ζώων (πρόκειται για τα περίφημα παζάρια του Αυγούστου) που συμβάλλουν ταυτόχρονα στην ανακατανομή του πλούτου, τις υλικές και οικονομικές ανταλλαγές σε τοπικό, επαρχιακό ή και ευρύτερο επίπεδο. Ανάλογα με την πίστη στη θαυματουργή δύναμη της Παναγίας τοπικά, επηρεάζεται και η γεωγραφική, κοινωνική και οικονομική απήχηση και σημασία κάθε σχετικού πανηγυριού. Μ’ άλλα λόγια, στα πανηγύρια οι άνθρωποι ανταμώνουν, επικοινωνούν, ταπεινώνονται και εξυψώνονται, εκφράζονται, επιδεικνύονται, παρατηρούν και παρατηρούνται, ερωτεύονται, σπαταλούν ψυχικά, σωματικά και υλικά αποθέματα, επαναπροσδιορίζουν τη σχέση τους με την κοινότητα, το φυσικό περιβάλλον, το μεταφυσικό, τον κόσμο μέσα στο τελετουργικό πλαίσιο. Σήμερα οι κάτοικοι των πόλεων προσπαθούν να βιώσουν όλα αυτά επανερχόμενοι κάθε χρόνο στους προγονικούς τόπους στα πανηγύρια της Παναγίας, ως σε απωλεσθέντες παραδείσους που απαρνήθηκαν για τα αστικά κέντρα, προκειμένου να επιβιώσουν, να ζήσουν καλύτερα, να μορφώσουν τα παιδιά τους, αφού τους δίνονταν περισσότερες δυνατότητες. Θα κλείσω το σημερινό μου κείμενο μ’ ένα απόσπασμα του Κυριάκου Σιμόπουλου από το βιβλίο του με τίτλο: “Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα”. Γράφει λοιπόν ο Κ. Σιμόπουλος για τη λατρεία της Παναγίας μας, η οποία είχε συνδεθεί με τις ελπίδες του σκλαβωμένου λαού αλλά και με την επιβίωση του ελληνισμού και της Ορθοδοξίας! “Οι πονεμένοι, βασανισμένοι, χαροκαμένοι Έλληνες έβλεπαν την πικραμένη Παναγιά σαν στήριγμα και παρηγοριά τους. Ήταν ο «Εύδιος λιμήν των χειμαζομένων» ο «ποταμός ο γλυκερός του ελέους», «το χαροποιόν πένθος», «η χαρμολύπη». Γεμάτη η Ελλάδα, κορφοβούνια και λαγκαδιές, ακρογιαλιές και νησόπουλα από ναούς και μοναστήρια και ρημοκκλήσια. Και η πλούσια φαντασία του ελληνικού λαού έδωσε στην Παναγιά ονόματα ποιητικά και τρυφερά, ονόματα αγάπης, ικεσίας και ελπίδας. Είναι η Πανάχραντη, η Αερική, η Ασπροφορούσα, η Χρυσαλαθινή, η Φιλέρημη, η Ξεσκλαβώτρα, η Θρηνωδούσα, η Χιλιαρμενίτισσα, η Αιματουσα, η Μεγαλομάτα, η Αφέντρικα, η Αφροδίτισσα, η Νοικοκυρά, η Οδηγήτρα, η Παντάνασσα, η Ταξιδιάρια, η Μελαχροινή, η Λαμπρι- νούσα, η Ασπροπαναγιά, η Βαγγελίστρα, η Βρεφοκρατούσα, η Μαυρομάτα, η Μακρυμαλλούσα, η Γλυκειά, η Ηλιόκαλλη, η Δακρυρροούσα, η Θαλασσομάχισσα, η Γλυκοφιλούσα, η Θεοσκέπαστη, η Θαλασσινή, η Δέσποινα, η Καμένη, Δεκαπεν- τούσα. Οι βυζαντινοί υμνωδοί καταστόλιζαν την Παναγία με ονόματα γλυκυτάτης λατρείας Κεχαριτωμένη, Αμόλυντος, Αχραντος, Επουράνιος Πύλη, Ρόδον το αμάραντον, Κλίμαξ Επουράνιος, Ελέους πηγή, Κόσμου καταφύγιον, Θεία νεφέλη, Γοργοεπήκοος, Δένδρον αγλαόκαρπον, Γρηγορούσα, Ξύλον ευσκιόφυλλον, Χρυσοπλοκώτατος πύργος, Σκέπη του κόσμου, Χαρά θλιβομένων, Αγκυρα ναυτιλλομένων, Βακτηρία τυφλών”.
Και όλα αυτά...
Μέσα στον παραγωγικό και καρποφόρο Αύγουστο, η γιορτή της Παναγίας μοιάζει με το Πάσχα, ύστερα από τη δεκαπενθήμερη νηστεία της. Η μεγαλύτερη των εορτών του καλοκαιριού, αφού σιγά σιγά μπαίνουμε στην εποχή του φθινοπώρου...
