Του Μανόλη Γ. Δρεττάκη*

Σε πολλά άρθρα μου στην εφημερίδα «Πατρίς» έχω αναφερθεί στις εξελίξεις του δημογραφικού προβλήματος, δηλαδή τις γεννήσεις, τους θανάτους και τον πληθυσμό της Κρήτης και των νομών της. Παρ’ όλο ότι οι εξελίξεις αυτές, σε ό, τι αφορά την τάση τους, ήταν παρόμοιες, με εκείνες στους άλλους νομούς, τις περιφέρειες και το Σύνολο Χώρας, εν τούτοις ήταν, όπως δείχνουν τα στοιχεία, σχετικά καλύτερες. Το ίδιο ισχύει, σε κάποιο βαθμό, για ό, τι συνέβη την περίοδο εφαρμογής των μέτρων των Μνημονίων.

Στο άρθρο αυτό θα εξετάσουμε πως εξελίχθηκαν οι γεννήσεις, οι θάνατοι και η φυσική μεταβολή του πληθυσμού (γεννήσεις μείον θάνατοι) στο διάστημα των 11 ετών της περιόδου 2004-2014, για το οποίο υπάρχουν πλήρη στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΛΣΤΑΤ) για τις γεννήσεις κατά υπηκοότητα της μητέρας και τους θανάτους κατά υπηκοότητα του θανόντος (πριν από το 2004 δεν υπάρχουν στοιχεία κατά υπηκοότητα).

Προκειμένου να διαπιστώσουμε τις επιπτώσεις των μέτρων των Μνημονίων χωρίζουμε το διάστημα των ετών 2004-2014 σε δύο περιόδους: Την εξαετία 2004-2009 στην οποία δεν υπήρχαν Μνημόνια και την πενταετία 2010-2014 στην οποία εφαρμόστηκαν τα μέτρα των Μνημονίων. Επειδή τα χρονικά αυτά διαστήματα είναι άνισα σε αριθμό ετών, οι συγκρίσεις γίνονται με βάση το μέσο όρο το χρόνο των γεννήσεων, των θανάτων και της φυσικής μεταβολής του πληθυσμού της δεύτερης περιόδου σε σύγκριση με εκείνο της πρώτης. Τα σχετικά στοιχεία κατά υπηκότητα δίνονται στον Πίνακα.







Ο Πίνακας χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο δίνονται τα στοιχεία για τις γεννήσεις, στο δεύτερο για τους θανάτους και στο τρίτο για τη φυσική μεταβολή του πληθυσμού. Το κάθε μέρος χωρίζεται σε τρεις στήλες. Στην 1η στήλη του πρώτου μέρους δίνεται ο μέσος όρος το χρόνο των γεννήσεων από Ελληνίδες στην Κρήτη και στους νομούς της και στο Σύνολο Χώρας την περίοδο 2004-2009, στη 2η την περίοδο 2010-2014 και στην 3η η ποσοστιαία μεταβολή τους. Στις επόμενες τρεις στήλες του μέρους αυτού δίνονται τα στοιχεία για τις γεννήσεις από αλλοδαπές και στις τρεις τελευταίες για το σύνολο των γεννήσεων από Ελληνίδες και αλλοδαπές. Στις στήλες του δεύτερου μέρους δίνονται τα αντίστοιχα για τους θανάτους Ελλήνων και αλλοδαπών και για το σύνολό τους και σε εκείνες του τρίτου μέρους η φυσική μεταβολή δηλαδή η διαφορά των θανάτων του δεύτερου μέρους από τις γεννήσεις του πρώτου μέρους.







Από το πρώτο μέρος του Πίνακα φαίνεται ότι τη δεύτερη περίοδο (των Μνημονίων) σε σύγκριση με την πρώτη( στην οποία δεν υπήρχαν Μνημόνια):

- Οι γεννήσεις από Ελληνίδες μειώθηκαν σε τρεις νομούς και στην Κρήτη (εξαίρεση είναι ο νομός Χανίων στον οποίον αυξήθηκαν ελάχιστα) (βλέπε πρώτο μέρος του Πίνακα). Οι μειώσεις αυτές ήταν μικρότερες απ’ ό, τι στο Σύνολο Χώρας. Οι γεννήσεις από αλλοδαπές μειώθηκαν σε όλους νομούς και στην Κρήτη και οι μειώσεις ήταν πολύ μεγαλύτερες από εκείνες σε Ελληνίδες’ και απ’ ό, τι στο Σύνολο Χώρας (με εξαίρεση πάλι του νομού Χανίων). Το σύνολο των γεννήσεων (από Ελληνίδες και αλλοδαπές) μειώθηκε σε όλους νομούς και στην Κρήτη, και οι μειώσεις ήταν μικρότερες απ’ ό, τι στο Σύνολο Χώρας, με εξαίρεση νομό Ηρακλείου, στον οποίο ήταν οι μεγαλύτερες ανάμεσα στους νομούς και μεγαλύτερες από εκείνες στην Κρήτη. Ειδικότερα η μείωση στις αλλοδαπές στο νομό Ηρακλείου ήταν σχεδόν διπλάσια εκείνης στο Σύνολο Χώρας και μεγαλύτερη εκείνης στο Σύνολο Χώρας. Παρ’ όλα αυτά οι μειώσεις των γεννήσεων από Ελληνίδες (α) στους νομούς της Κρήτης ήταν μικρότερες από εκείνες σε 46 από τους 51 νομούς (την Αττική θεωρούμε ως ένα νομό) και (β) στην Κρήτη’ ό, τι από εκείνες σε 9 από τις 13 περιφέρειες. Το αντίθετο ισχύει για τις μειώσεις στις γεννήσεις από αλλοδαπές για 3 νομούς (εξαίρεση είναι ο νομό Χανίων) και για την Κρήτη.

- Οι θάνατοι Ελλήνων αυξήθηκαν στους νομούς Ηρακλείου και Χανίων και στην Κρήτη και μειώθηκαν στους νομούς Λασιθίου και Ρεθύμνης (βλέπε δεύτερο μέρος του Πίνακα). Οι αυξήσεις ήταν μικρότερες απ’ ό, τι στο Σύνολο Χώρας. Οι θάνατοι των αλλοδαπών (που είναι ελάχιστοι, δεδομένου ότι η μέση ηλικία του πληθυσμού είναι κατά πολύ μικρότερη από εκείνη του πληθυσμού των Ελλήνων) αυξήθηκαν σε τρεις νομούς (εξαίρεση ο νομός Ρεθύμνης) και στην Κρήτη και η αύξηση αυτή στους νομούς Λασιθίου Χανίων ήταν μεγαλύτερη απ’ ό, τι στο Σύνολο Χώρας. Στο σύνολο των θανάτων (Ελλήνων και αλλοδαπών) σημειώθηκε αύξηση στους νομούς Ηρακλείου και Χανίων και μείωση στους νομούς Λασιθίου και Ρεθύμνης. Η αύξηση των θανάτων Ελλήνων στο νομό Ηρακλείου ήταν μεγαλύτερη από εκείνη στο Σύνολο Χώρας και η αύξηση του συνόλου των θανάτων στο νομό ίση εκείνη στο Σύνολο Χώρας. Οι αυξήσεις στους θανάτους Ελλήνων στο νομό Ηρακλείου και στους θανάτους αλλοδαπών στους νομούς Χανίων και Λασιθίου ήταν πάνω από το τη μέση αύξησή τους στο Σύνολο Χώρας, ενώ των άλλων νομών κάτω από αυτόν.

Εξαιτίας των μεγάλων διαφορών στη μεταβολή των γεννήσεων και των θανάτων που προαναφέρθηκαν, η μεταβολή στη φυσική μεταβολή του πληθυσμού ήταν ακόμα μεγαλύτερη (βλέπε τρίτο μέρος του Πίνακα). Πιο συγκεκριμένα:

- Στους Έλληνες στους νομούς Ηρακλείου και Ρεθύμνης και στην Κρήτη υπήρχε φυσική αύξηση και πριν από τα Μνημόνια, , ενώ στους νομούς Λασιθίου και Χανίων φυσική μείωση. Την περίοδο των Μνημονίων η φυσική αύξηση στο νομό Ηρακλείου μειώθηκε δραστικά και το ίδιο συνέβη στο νομό Ρεθύμνης, ενώ στους νομούς Λασιθίου και Χανίων η κατάσταση ήταν χειρότερη δεδομένου ότι η φυσική μείωση που υπήρχε την πρώτη περίοδο αυξήθηκε τη δεύτερη. Στην Κρήτη η φυσική αύξηση Ελλήνων μειώθηκε κατακόρυφα, παρέμεινε, όμως, αύξηση. Παρά, όμως, τις μειώσεις αυτές οι νομοί Ηρακλείου και Ρεθύμνης τόσο την πρώτη όσο και τη δεύτερη περίοδοι ήταν ανάμεσα στους 5 μόνο νομούς στους οποίους υπήρχε φυσική αύξηση των Ελλήνων. Σε 45 νομού την πρώτη περίοδο και σε 46 τη δεύτερη υπήρχε φυσική μείωση (το νομό Λαρίσης, η φυσική αύξηση που υπήρχε την πρώτη μετατράπηκε σε φυσική μείωση). Χάρη στη φυσική αύξηση που υπήρχε και στις δύο περιόδους στους νομούς Ηρακλείου και Ρεθύμνης, η φυσική αύξηση που υπήρχε στην Κρήτη την πρώτη περίοδο διατηρήθηκε και τη δεύτερη, σημαντικά όμως, μειωμένη. Η Κρήτη ήταν η μόνη από τις 13 περιφέρειες με φυσική αύξηση και τις δύο περιόδους. Στο Σύνολο Χώρας, αντίθετα, υπήρχε φυσική μείωση την πρώτη περίοδο ή οποία σχεδόν διπλασιάστηκε τη δεύτερη.

- Των αλλοδαπών ήταν θετική την πρώτη περίοδο και παρέμεινε θετική και τη δεύτερη, αλλά σημαντικά μειωμένη στην Κρήτη και στους νομούς της και στο Σύνολο Χώρας. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στο νομό Ηρακλείου και ήταν μεγαλύτερη απ’ ό, τι στο Σύνολο Χώρας. Το ίδιο ισχύει και για τη μείωση στο νομό Ρεθύμνης. Η μείωση στην Κρήτη ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη ανάμεσα στις 13 περιφέρειες. Παρ’ όλα αυτά η φυσική αύξηση των αλλοδαπών, χάρη στις γεννήσεις και τους πολύ λίγους θανάτους εξακολούθησε να είναι σημαντική και τη δεύτερη περίοδο τόσο για τους νομούς όσο και την Κρήτη συνολικά. Το ίδιο ισχύει και για το Σύνολο Χώρας

- Στο σύνολο Ελλήνων και αλλοδαπών η φυσική αύξηση που υπήρχε την πρώτη περίοδο στους νομούς Ηρακλείου, Ρεθύμνης και Χανίων και στην Κρήτη διατηρήθηκε και τη δεύτερη, αλλά σημαντικά μειωμένη. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στο νομό Ηρακλείου. Σε δυσμενέστερη θέση ανάμεσα στους νομούς της Κρήτης βρισκόταν ο νομός Λασιθίου, στον οποίο η φυσική μείωση που υπήρχε την πρώτη περίοδο σχεδόν τριπλασιάστηκε τη δεύτερη. Στο Σύνολο Χώρας την πρώτη περίοδο, χάρη στη φυσική αύξηση των αλλοδαπών, η οποία ήταν αριθμητικά μεγαλύτερη από τη φυσική μείωση των Ελλήνων, υπήρχε μικρή φυσική αύξηση, τη δεύτερη όμως περίοδο, η φυσική μείωση των Ελλήνων ήταν μεγαλύτερη από τη φυσική αύξηση των αλλοδαπών, με αποτέλεσμα να σημειωθεί φυσική μείωση του πληθυσμού της χώρας, κάτι που συμβαίνει για πρώτη φορά τα τελευταία 55 χρόνια.

Η μείωση των γεννήσεων τόσο στους Έλληνες όσο και, περισσότερο, στους αλλοδαπούς στη χώρα, προκλήθηκε από τις επιπτώσεις που είχε η εφαρμογή των μέτρων των δύο Μνημονίων, δηλαδή την εκτίναξη της ανεργίας στα ύψη, η οποία κατέστησε δυσκολότερη τη απόκτηση των παιδιών που θέλουν τα ζευγάρια. Ένας επιπλέον λόγος είναι η μετανάστευση νέων Ελλήνων με προσόντα και ο επαναπατρισμός αλλοδαπών (πολλών με τις οικογένειές τους) λόγω ανεργίας. Η αύξηση των θανάτων, εκτός από τη γήρανση του πληθυσμού, οφείλεται και στην επιδείνωση της υγείας του. Οι αρνητικές αυτές εξελίξεις στις γεννήσεις και στους θανάτους στους νομούς της Κρήτης και στην Κρήτη ως σύνολο ήταν, σχετικά, ηπιότερες απ’ ό, τι στους περισσότερους νομούς και περιφέρειες της χώρας όπως φαίνεται από τη φυσική μεταβολή του συνόλου πληθυσμού τους (Ελλήνων και αλλοδαπών) Πιο συγκεκριμένα:

- Οι νομοί, κατά σειρά, Ηρακλείου, Ρεθύμνης και Χανίων συμπεριλαμβάνονταν ανάμεσα στους 14 νομούς την πρώτη περίοδο και στους 11 τη δεύτερη, στους οποίους, υπήρχε φυσική αύξηση του πληθυσμού (ενώ στους υπόλοιπους 37 την πρώτη και 40 τη δεύτερη υπήρχε φυσική μείωση, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο νομός Λασιθίου, αλλά σε σχετικά καλή θέση),

- Η Κρήτη συμπεριλαμβανόταν ανάμεσα στις 4 περιφέρειες στις οποίες τόσο την πρώτη όσο και τη δεύτερη περίοδο υπήρχε φυσική αύξηση (οι άλλες 3 ήταν η Αττική, η Κεντρική Μακεδονία και το Νότιο Αιγαίο (στις υπόλοιπες 9 υπήρχε φυσική μείωση και τις δύο περιόδους).

Οι σχετικά ηπιότερες αυτές επιπτώσεις της εφαρμογής των μέτρων των Μνημονίων στις γεννήσεις και στους θανάτους στην Κρήτη και στους νομούς της, δεν παύει να είναι αρνητικές και αυτό ισχύει περισσότερο για το νομό Ηρακλείου.

Κλείνοντας το άρθρο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η εγκληματική αδιαφορία όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων για τη συνεχή επιδείνωση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας, συνεχίζεται και από τη σημερινή κυβέρνηση. Το χειρότερο είναι ότι οι μνημονιακές κυβερνήσεις των ετών 2009-2014 έλαβαν και η σημερινή κυβέρνηση λαμβάνει μέτρα που πλήττουν τις οικογένειες με παιδιά, και ιδιαίτερα τις τρίτεκνες και πολύτεκνες.

*Ο Μανόλης Γ. Δρεττάκης είναι πρώην Αντιπρόεδρος της Βουλής, Υπουργός και Καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.