Σαν χθες, πριν από 28 χρόνια, την 1η Αυγούστου 1975, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων- για την Ελλάδα ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και για την Κύπρο ο πρόεδρός της Αρχιεπίσκοπος Μακάριος - από 35 χώρες (33 χώρες της Ευρώπης με εξαίρεση την Αλβανία, οι ΗΠΑ και ο Καναδάς) υπέγραφαν στη φινλανδική πρωτεύουσα μια από τις σημαντικότερες, όπως αποδείχθηκε αργότερα, συμφωνίες-συνθήκες του 20ού αιώνα, την αποκαλούμενη «Τελική Πράξη του Ελσίνκι”.
Η «Τελική Πράξη” ήταν το αποτέλεσμα της δρομολογημένης από το 1972 διαδικασίας της ΔΑΣΕ (Διάσκεψη για Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη) που έμελλε να σημαδέψει και ίσως, σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς, να προκαλέσει τις κοσμογονικές αλλαγές στην Ευρώπη στο τέλος της δεκαετίας του 1980, και η οποία σήμερα μετονομασμένη και μετεξελιγμένη πλέον σε Οργανισμό για Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), έχει μόνιμα την έδρα της στη Βιέννη.
Στα 28 χρόνια από την υπογραφή της η «Τελική Πράξη του Ελσίνκι” αποτέλεσε κώδικα συμπεριφοράς ανάμεσα στις - τότε 35 και σήμερα, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης και της Γιουγκοσλαβίας, 55 - χώρες που είναι μέλη της. Οπως επίσης αποτέλεσε και αποτελεί κώδικα συμπεριφοράς των κρατών απέναντι στους πολίτες τους, γιατί η «Τελική Πράξη” προδιαγράφει στις συμμετέχουσες χώρες, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών, και θέτει τις βάσεις για την παραπέρα εξέλιξη της διαδικασίας για ασφάλεια και συνεργασία στην Ευρώπη.
Στις δεκαετίες του 1970 και 1980 η ανθρωπότητα είχε εναποθέσει στη ΔΑΣΕ τις ελπίδες της για αποτροπή μιας σύγκρουσης Ανατολής-Δύσης, για αφοπλισμό, για εμπέδωση της διεθνούς ειρήνης. Σε εκείνες τις δύο δεκαετίες η διαδικασία του Ελσίνκι συνοδευόταν από την έντονη αντιπαράθεση των δύο κόσμων, αποτελούσε όμως και το μοναδικό «βήμα”, τον μοναδικό οργανισμό όπου υπήρχε ένας σημαντικός και σε εξέλιξη, διάλογος μεταξύ τους.
Και αυτό ακριβώς το μοναδικό «βήμα” ήταν εκείνο που επηρέασε - αν δεν προκάλεσε κιόλας - τις μετέπειτα εξελίξεις και τις κοσμογονικές αλλαγές του τέλους της δεκαετίας του 1980, όπως θα διαπιστώσουν οι ιστορικοί του αύριο.
Η υπογραφή της «Τελικής Πράξης του Ελσίνκι” την 1η Αυγούστου 1975 αντιμετωπίσθηκε τότε από τα δυτικά ΜΜΕ ως μια υποχώρηση της Δύσης απέναντι στις απαιτήσεις της Σοβιετικής Ενωσης για έλεγχο των εξοπλισμών και ως παγίωση του «στάτους κβο” στην Ευρώπη.
Και μπορεί μεν η Σοβιετική Ενωση να πετύχαινε αναγνώριση των μεταπολεμικών συνόρων, όμως η Δύση από την άλλη πλευρά κατόρθωνε να δεσμεύσει τις τότε 35 χώρες-μέλη στο όραμα μιας Ευρώπης στην οποία θα επικρατούσε ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ελεύθερη οικονομία.
Ακριβώς με την επίκληση αυτής της «Τελικής Πράξης” δημιουργήθηκαν σε όλες τις χώρες της κεντρικής και αναλοτικής Ευρώπης-μέλη του «Συμφώνου της Βαρσοβίας” εκείνα τα κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα που αποτέλεσαν μαζί και με την άνοδο στην εξουσία, στη Σοβιετική Ενωση, του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, το μοχλό για τις κοσμογονικές αλλαγές στα τέλη του 1989 με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την ανατροπή των κομμουνιστικών καθεστώτων στις χώρες αυτές.
Με το τέλος του «Ψυχρού Πολέμου” η ΔΑΣΕ βρέθηκε σε αναζήτηση του νέου ρόλου και των νέων καθηκόντων της που προσδιορίσθηκαν με τη μετονομασία της και τη μετεξέλιξή της σε «Οργανισμό για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη” κατά τη Συνάντηση Κορυφής των 55 πλέον μελών της, το Δεκέμβριο 1994 στη Βουδαπέστη, και στη συνέχεια με τη μόνιμη εγκατάσταση του Οργανισμού στη Βιένη.
Με τη μετεξέλιξη αυτή σε ένα είδος Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, μέσα στην τελευταία δεκαετία τροποποιήθηκαν και ενισχύθηκαν οι δομές και θεσμοί της πρώην ΔΑΣΕ, με νέα όργανα και διαδικασίες για την πρόληψη, το χειρισμό και την επίλυση διαφορών, αλλά και των νέων κινδύνων όπως, τρομοκρατία, διεθνής εγκληματικότητα, παράνομο εμπόριο ναρκωτικών, παράνομη διακίνηση και εκμετάλλευση ανθρώπων.
Πολλοί από αυτούς τους νέους κινδύνους έχουν την αφετηρία τους σε χώρες με ελλιπείς ή απαρχαιωμένες δομές και εδώ καλείται ο ΟΑΣΕ να συνδράμει με τη μεγάλη εμπειρία του στην οικοδόμηση κρατικών θεσμών, αλλά και να ασκήσει εντονότερα την επιρροή του σε περιοχές αστάθειας στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία για την αποτροπή διενέξεων.
Σήμερα ο Οργανισμός διατηρεί μια σειρά από αποστολές πρόληψης διενέξεων που δραστηριοποιούνται από τα Βαλκάνια μέχρι τον Καύκασο, ενώ στα καθήκοντά του συμπεριλαμβάνεται η επίβλεψη διεξαγωγής εκλογών, η προστασία εθνικών μειονοτήτων και η ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών και της ελευθερίας του Τύπου στις χώρες-μέλη του.
Ως εκ τούτου η Τελική Πράξη του Ελσίνκι πολλά προσέφερε και, ως θεμέλιος λίθος του ΟΑΣΕ, ακόμη περισσότερα μπορεί να προσφέρει στο μέλλον για την Ευρώπη.