Έρευνα της Άννας Μανουκάκη - Μεταξάκη

- “Ετελεύτησαν εν στόματι μαχαίρας”...

- 60 χρόνια από τη δολοφονία του Στρατή Περγαλίδη και των αδελφών Χατζηγιώργη

Οσοι σπεύδομε να καταγράψομε τις μαρτυρίες των ελάχιστων επιζόντων, αφ’ ενός για τον ιστορικό του μέλλοντος και αφ’ ετέρου για τη δημιουργία της αναγκαίας ιστορικής συνείδησης και τη διατήρηση της μνήμης του λαού μας, πρέπει με ανοιχτό μυαλό και πλατιά αντίληψη να στεκόμαστε χωρίς πάθος και φανατισμό μπροστά στους ανθρώπους και στα γεγονότα και να προσπαθούμε να τα ερμηνεύομε μέσα μας με τα μέτρα και τα δεδομένα όχι της δικής μας αλλά της εποχής στην οποία διαδραματίστηκαν. Η ίδια η ιστορική έρευνα μας διδάσκει, μας σωφρονίζει, μας ωριμάζει σιγά - σιγά δείχνοντάς μας πως όλα έχουν τις περιπλοκές και τις αποχρώσεις τους και τίποτε δεν είναι άσπρο - μαύρο.

Τα παραπάνω, καθώς και η απουσία στερεοτύπων, προκαταλήψεων, δογματισμών, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις της ιστορικής καταγραφής κάθε περιόδου, ιδιαίτερα όμως της περιόδου του εμφυλίου, όπου με θλίψη παρακολουθείς να μιλούν από πρώτο χέρι για την αλληλοσφαγή αυτών που μαζί σήκωσαν το βάρος του αγώνα κατά του κατακτητή. Παρακολουθείς τους μεν με τη βοήθεια και τις υποδείξεις δυο αυτοκρατοριών, της Μεγ. Βρετανίας και της Αμερικής να εξοντώνουν με αβυσαλέο μίσος όχι ουρανοκατέβατους αλλά τους φυσικούς ηγέτες της λαϊκής Κοινότητας, δηλ. του χωριού, του συνδικάτου, του συλλόγου, της διαδήλωσης, της απεργίας και τις μάζες που όταν το αστικό κράτος κατέρεε στη λαϊκή συνείδηση, μπήκαν στην αυλακιά που χάραξε η Αριστερά, δηλαδή η τρίτη διάσταση που ξεπήδησε στην Ελλάδα από την αντιδικία βενιζελικών - αντιβενιζελικών. Να εξοντώνουν όλους αυτούς που στη μεταξική δικτατορία και στον πόλεμο υπενθύμιζαν την επαναστατική εκδοχή, δακτυλοδεικτούσαν την άλλη λύση και πολέμησαν στην πρώτη γραμμή του Αντάρτικου κατά του κατακτητή με πρωτοβουλία, έμπνευση και αυτοθυσία.

Οι διαπιστώσεις μου αυτές αποτελούν καρπό έρευνας με θέμα “Το συνδικαλιστικό Κίνημα στο νομό Ηρακλείου τα χρόνια 1929-1936” (Θ’ Κρητολογικό Διεθνές Συνέδριο) αφ’ ενός και αφ’ ετέρου έρευνας με θέμα “Το Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου στον εμφύλιο” (ανακοίνωση στο συνέδριο της Ιστορικής Λαογραφικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Κρήτης, Χανιά 2006).

Πιστεύω πως η μελέτη του εμφυλίου είναι ιδιαίτερα θλιβερή για κείνους μάλιστα που γνωρίζουν το Έπος της θρυλικής μας Εθνικής Αντίστασης, αλλά όμως είναι επιβεβλημένη, πριν φύγουν και οι τελευταίοι μάρτυρες και πάρουν μαζί τους τις μαρτυρίες τους. Ούτε ο στρουθοκαμηλισμός, ούτε ο φόβος, ούτε ο πόνος ωφελούν. Ο εμφύλιος είναι ένα κομμάτι της Ιστορίας μας που μπορεί και πρέπει να μας διδάξει. Και είναι άξιος ιδιαίτερων επαίνων ο πανεπιστημιακός καθηγητής και πρώτος μελετητής του εμφυλίου για το μνημειώδες δίτομο έργο του “Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946-49”, Αθήνα 2002, καθώς και όσοι έγραψαν για τον εμφύλιο στην Ελλάδα, έστω βλέποντας τα πράγματα από τη μια μεριά.

Μια σπονδή συμβολική για τους χιλιάδες άκλαυτους νεκρούς αυτής της περιόδου που “ετελεύτησαν εν στόματι μαχαίρας” με φοβερά βασανιστήρια, όπως η μεγάλη ιέρεια της παιδείας μας Μαρία Λιουδάκη και ο γεωπόνος από τη Βόνη Μιχάλης Λαμπράκης, ή εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, γι’ αυτούς που ξεθάβονται τυχαία κατά καιρούς κι είναι κομμάτια τα οστά τους από τα μαρτύρια, γι’ αυτούς που έμειναν άθαφτοι και τους έφαγαν τα όρνια, για όλους εκείνους τους απλούς ανθρώπους που ονειρεύτηκαν “την άλλη λύση” που ως το 1982 η Πολιτεία τους αγνόησε και θεωρήθηκαν εχθροί και προδότες του Ελληνικού λαού”.

Μια σπονδή τέτοια είναι η επετειακή αναφορά στον μικρασιατικής καταγωγής πρόεδρο του ΕΚΗ, αντιστασιακό κομμουνιστή Στρατή Περγαλίδη, με την πρωτοβουλία του οποίου ανασυγκροτήθηκε τον Οκτώβρη του 1944 το τιμημένο με τους συνδικαλιστικούς αγώνες σπουδαίων στελεχών του, από το 1934 που ιδρύθηκε, Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου· 60 χρόνια μετά το θάνατό του, στις 14 Ιουνίου 1947. Όπως έδειξε και η έρευνα του δημοσιογράφου κ. Αλέκου Ανδρικάκη στην εφημερίδα “Πατρίς” το 1997 όταν το ΕΚΗ τίμησε τον Περγαλίδη και τους αδελφούς Χατζηγιώργη, ο Σ.Π. σύμφωνα με τα πρακτικά του ΕΚΗ, τον Τύπο και τα δημοσιευμένα κείμενα του Σ.Π. υπήρξε ένα χαρισματικό συνδικαλιστικό στέλεχος από τα σπάνια. Φρόντισε να κρατήσει την ενότητα των εργατών, να καταπολεμηθεί η ανεργία και η πείνα και η αρρώστια, να εκδοθεί η εφημερίδα “Εργάτης” και να μην εξαπλωθεί ο εμφύλιος στην Κρήτη. Στάθηκε συνεπής και σταθερός τα δύσκολα χρόνια 1945-47, αν και δεχόταν καθημερινά τις ύβρεις και τις απειλές του παρακράτους, που τον είχε προγράψει.

Αλλά ας δούμε τα γεγονότα:

Από την Άνοιξη του 1947.

Μετά τον ερχομό του Γιάννη Ποδιά από την Αθήνα στα μέσα της Άνοιξης του 1947, μπαίνομε κανονικά στον εμφύλιο και στο νομό Ηρακλείου. Όταν στις 26-4-47 συνέβησαν τα γεγονότα του στρατοπέδου του Αγ. Νικολάου, η ανάφλεξη είναι πια γεγονός. Η έκκληση των κομμάτων για ομαλότητα μένει χωρίς αποτέλεσμα.

Λίγο πριν την τελευταία πράξη του δράματος, την πρωτομαγιά του 1947, το Εργατικό Κέντρο (ΕΚΗ) διατρανώνει στο Γεωπονικό Κήπο (Ηρακλείου) μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους την ενότητά του και την απόφασή του να αγωνιστεί για τη βελτίωση της ζωής των εργαζομένων και του λαού. Ομόφωνα εγκρίνουν το ιστορικό ψήφισμα που καταγγέλλει τον ξένο παράγοντα και την κυβέρνηση ως δημιουργούς του εμφυλίου: “Να φύγουν αμέσως οι ξένοι. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να αναχαιτίσει την εργατική τάξη από την ιστορική της πορεία”. Η συμμετοχή είναι πάνδημη, τόσο του κόσμου, όσο και των κομμάτων, των συλλόγων και των Αρχών. Ομιλητές ήταν ο Σ.Π. και ο Α. Σταυρουλάκης. Διαβάστηκε ο χαιρετισμός του φυλακισμένου Γιάννη Τριανταφύλλου (1), αντ/δρου του ΕΚΗ και προέδρου των οικοδόμων. Όλοι κάνουν έκκληση στα κόμματα για συμφιλίωση.

Στις 26-5-47 ο νομάρχης κάλεσε το Στρ. Περγαλίδη και του ζήτησε μπροστά στο διοικητή της Ασφάλειας και της Χωροφυλακής να πείσει τους εργάτες να μην πραγματοποιήσουν τις προγραμματισμένες κινητοποιήσεις τους. “Θα τους διαλύσουμε με τα όπλα. Θα σε συλλάβομε αμέσως”, τους είπε ο Ν. Δραμητινός, διοικητής της Ασφάλειας Ηρακλείου. “Δεν έχω να τους πω τίποτε. Πιάστε με. Αν νομίζετε ότι με το αίμα θα λυθεί το ελληνικό ζήτημα, χτυπήστε με” (εφημ. “Ελεύθερη Κρήτη”, 27-5-1947), τους είπε ο Σ.Π. (Στρατής Περγαλίδης).

Στο μεταξύ, ενώ ο αρχηγός του ΕΛΑΣ Κρήτης Γιάννης Ποδιάς είχε οργανώσει στα Λασιθιώτικα βουνά το Δημοκρατικό Στρατό, συμβαίνουν τα γεγονότα των Κασσάνων, τα καθημερινά μπλόκα της Χωροφυλακής στις εργατικές συνοικίες, στον κρατικό συνοικισμό. Και στην ύπαιθρο, οι κινητοποιήσεις πολιτών δημοκρατικών, ο έλεγχος των κατοικιών, η επίθεση οπλοφόρων κατά του δασκάλου των Αστρακών και πλήθος παρόμοιων γεγονότων. Γίνεται η κατακρεούργηση στο Αρκαλοχώρι του επιφανούς στελέχους του ΕΑΜ και του ΑΚΕ γεωπόνου Μιχ. Λαμπράκη, προγραμμένου από καιρό (όπως δείχνουν οι τρεις αποτυχημένες απόπειρες εναντίον του από το 1945).

Στο Ηράκλειο ιδρύεται Στρατοδικείο και σχεδόν σ’ όλο το νομό υπογράφονται Πρακτικά Συμφιλίωσης. Κι ενώ ο εμφύλιος στην Κρήτη κορυφώνεται (σε ένα μήνα οι ενοπλες συγκρούσεις θα ’χουν τελειώσει) το ΕΚΗ αγωνίζεται για τη συμφιλίωση, κατά της τρομοκρατίας και για το συμφέρον των εργατών.

Στις αρχές Ιουνίου 1947 είχαν τελειώσει οι απεργίες των βυρσοδεψών και των τσαγκαράδων και μόλις στις 9 Ιουνίου έληγε η απεργία διαρκείας των τυπογράφων. Το βράδυ της 9ης Ιουνίου πυροβολήθηκε στην περιοχή της Αγ. Τριάδας (παλιό Ηράκλειο) ο απεργοσπάστης Καβαλυνάκης. Η αστυνομία συνέλαβε την Απεργιακή Επιτροπή ως υπεύθυνη και την απελευθέρωσε μετά την κατάθεση του θύματος ότι ο τραυματισμός οφειλόταν σε οικογενειακές διαφορές.

Στις 12-6-1947 συλλαμβάνεται ο πρόεδρος του ΕΚΗ Στρατής Περγαλίδης κι ο γραμματέας του Ανδρέας Σταυρουλάκης ως ηθικοί αυτουργοί του τραυματισμού του Καβαλυνάκη αν και είχε δηλώσει ο τελευταίος τις οικογενειακές διαφορές ως αιτία.

Στις 13 Ιουνίου ώρα 11.45 οι επιτροπές των σωματείων που αριθμούσαν περίπου 400 άτομα συγκεντρώθηκαν και βάδιζαν από το Μεϊντάνι προς τη Νομαρχία για να ζητήσουν από το νομάρχη Ανδρέα Νάθενα την άμεση απελευθέρωση του προέδρου του γραμματέα του ΕΚΗ. Η αστυνομία τους συνέστησε να διαλυθούν και τους δήλωσε ότι θα χτυπήσει, αλλά εκείνοι επέμειναν. Η αστυνομία άνοιξε πυρ και σκότωσε τον προγραμμένο πρόεδρο των τραγκαράδων Χρήστο Χατζηγεωργίου (2) (είχε συλλυφθεί, φυλακιστεί και ξυλοφορτωθεί κι άλλες φορές) στην οδό Δικαιοσύνης, έξω από το ξενοδοχείο “Πέτρα” (όπου σήμερα έχει εντοιχισθεί πλάκα με γραμμένο το γεγονός) και την ίδια στιγμή τον μικρό αδελφό του Κώστα έξω από το Μουσείο. Τραυματίστηκαν επτά εργάτες και έγιναν πολλές συλλήψεις.

Στις 14 Ιουνίου ο Σ. Περγαλίδης και ο Α. Σταυρουλάκης βασανίσθηκαν τόσο άγρια στην Ασφάλεια, που ο πρώτος πέθανε και ο δεύτερος μεταφέρθηκε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Κατά τη μαρτυρία του δικηγόρου Στυλιανού Μαυράκη που κατοικούσε τότε, ακριβώς απέναντι από την Ασφάλεια Ηρακλείου, την Παρασκευή 13 Ιουνίου ώρα 2 μ.μ. άκουσε γοερές κραυγές “Βοήθεια, μας σκοτώνουν!” και έτρεξε μη αντέχοντας, για να φύγει. Βγαίνοντας έξω είδε ότι η οδός Ρούσου Χούρδου είχε αποκλεισθεί και υπήρχαν φρουροί χωροφύλακες για να απαγορεύουν την διέλευση. “Το έγκλημα ήταν προσχεδιασμένο” γράφει ο δικηγόρος Μαυράκης (3).

Αξίζει όμως να δούμε το κλίμα των ημερών και την κατάσταση του Στρατή Περγαλίδη που πεταμένος σε μια γωνιά αφήνεται να πεθανει, όπως δίνεται από τον Παύλο Ζωγραφιστό στο βιβλίο του “Ιστορία μιας αδούλωτης Οικογένειας” Ηράκλειο 1989, 121 σελ., Κεφ.7ο, ¨Μεταπελευθερωτικά αίσχ用

“...περνώντας τυχαίως έξω από τα κρατητήρια στην πλατεία Δασκαλογιάννη ώρα 10-10.30 το βράδυ, άκουσα μέσα στα κρατητήρια μεγάλη φασαρία, ένδειξη ότι κακοποιούσαν ανθρώπους. Επήγα στην πόρτα και χτύπησα. Οι δεσμοφύλακες ήταν γνωστοί μου, μου άνοιξαν την πόρτα και μπήκα στο γραφείο τους. Εκεί με πληροφόρησαν ότι είχαν συλλάβει τρεις αρχικομμουνιστές το πρωί στα επεισόδια της Νομαρχίας και είχαν σκοτωθεί και 2-3 άνθρωποι. Αυτοί μου είπαν ότι είναι υπό αυστηράν απομόνωση και εγώ τους ρώτησα ποιοί είναι. Μου είπαν ότι είναι ο Περγαλίδης ο πρόεδρος του Κ.Κ., ο Καρόγλου ο Βασίλης και ο Βαλούρδος ο Γιώργης. Εγώ, ο οποίος είχα υπηρετήσει κληρωτός το 1930 με το Βασίλη που ήταν φίλος μου, έπρεπε να τους σώσω. Είπα στο δεσμοφύλακα ν’ ανοίξει την πόρτα και να βγάλει το Βασίλη έξω να τον δω. Αυτός στην αρχή φοβήθηκε αλλά κατόπιν έντονης παρατηρήσεώς μου συνεμορφώθη και άνοιξε την πόρτα του κρατητηρίου. Φώναζε να βγει ο Βασίλης αλλά αυτός φοβόταν και πήγα εγώ και έβγαλα και τους δυο έξω. Και είδα τον Περγαλίδη και ψυχοραγούσε σε μια γωνιά. Μετά είπα στον αστυνομικό και τους επήρα υπ’ ευθύνη μου και ότι είναι δικοί μου. Μόλις τους έβγαλα έξω τους είπα να φύγουν και να πάνε να κρυφτούν για να μην τους σκοτώσουν και να μην παρουσιαστούν αν δεν τους πω εγώ.

Το πρωί πήγα στη διοίκηση πριν πάει ο διοικητής της Χωροφυλακής που ήταν φίλος μου και όταν ήρθε του είπα τι είναι αυτά τα πράγματα..., ο δε Περγαλίδης ήταν νεκρός το πρωί.

Μετά λίγες μέρες περνώντας πάλι από το ίδιο σημείο άκουσα που κακοποιούσαν κάποιον. Τους ρώτησα ποιος είναι και μου είπαν πως είναι ένας δυνατός κομμουνιστής από την Ντάμπια. Τους είπα και τον έβγαλαν έξω και είδα ένα ωραίο παλικάρι με το ένα χέρι. Μόλις τον είδα αισθάνθηκα ντροπή που χτυπούσαν άνθρωπο με το ένα χέρι... Είπα και σ’ αυτόν να φύγεις και να πας εκεί που ήσουν. Ο άνθρωπος έφυγε και μετά 5-6 μέρες τον ξανάπιασαν. Τον απελευθέρωσα πάλι, γιατί με ειδοποίησε η γυναίκα του, πριν τον πειράξουν. Με βεβαίωσαν ότι δεν φταίνε αυτοί αλλά φταίνε οι Μπαντουβάδες και οι Μάηδες. Αυτός είναι ο Σεραφείμ Νίκος που κάθεται στην Ντάμπια...

Στο νεκροταφείο του Αγ. Κων/νου γύρω από το οποίο είχαν παραταχθεί ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις, οδήγησαν την ώρα της ταφής για τρία μόνο λεπτά τους γονείς του Σ.Π. (είπαν μόνο αυτόν), τη γυναίκα του (χήρα με τρία ορφανά, το μικρότερο 13 μηνών), την αδελφή της γυναίκας του και τον άνδρα της. Η μάνα ξεσκέπασε το σεντόνι. Το κορμί ήταν γυμνό, στα σπασμένα πόδια υπήρχαν παπούτσια. Ήταν όλος μια πληγή, το κεφάλι σε πολλά σημεία βαθουλωμένο και τα μάτια πεταγμένα έξω από τη μέγγενη. Τα υπόλοιπα από την αφήγηση της δεκάχρονης τότε κόρης του Εριέτας τα παραλείπομε.

Της Εριέτας που πήγε την Πέμπτη φαγητό στον πατέρα της στην Ασγάλεια κοντά στο σπίτι τους (οδός Αβέρωφ) και είδε στην αυλή φρουρούς ντυμένους με πολιτικά ρούχα. Αυτοί πήραν το φαγητό, το ανακάτεψαν με τα δάκτυλά τους και έβρισαν λέγοντας “σκατά...”.

Το Σάββατο στις 10 πήγε πάλι φαγητό. (Ο Περγαλίδης είχε πεθάνει από τα ξημερώματα). Της είπαν ειρωνικά οι φρουροί “Έλα μετά μια ώρα και φέρε του και ένα αρνί να το φάει...”. Το απόγευμα τους είπαν τι συνέβη. Ο Περγαλίδης, λέει η οικογένειά του, είχε προειδοποιηθεί για το τι τον περίμενε. Τον τελευταίο καιρό, μάλιστα, δεν κοιμόταν στο σπίτι του. Προσπάθησαν επίσης να τον εξαγοράσουν ή να τον πείσουν να φύγει στο εξωτερικό. Έχουν τα παιδιά του τα ονόματα όσων ενδιαφέρθηκαν και όλα τα στοιχεία. Πιστεύουν ακράδαντα ότι τον σκότωσαν παρακρατικοί. Όμως σε κείνη την περίοδο μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει το κράτος από το παρακράτος;

Η Μαρία Πλουμίδου, πρώην δήμαρχος Αρχανών, δίνει μια συγκλονιστική μαρτυρία: Εκείνες τις άγριες ημέρες του Ιούνη του 1947 είχαν συλλάβει τον πατέρα της, τον αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης κομμουνιστή γιατρό Αντώνη Πλουμίδη και τον είχαν φυλακίσει στο Τμήμα Μεταγωγών. Η Μαρία, έφηβη τότε, ερχόταν από τις Αρχάνες και τον έβλεπε καθημερινά. Την επαύριο του θανάτου του Περγαλίδη μετέφεραν τον πατέρα της στην Ασφάλεια, ακριβώς στη θέση του μαρτυρίου του Σ.Π. Εκεί τον βασάνισαν και του έκαναν δυο φορές εικονική εκτέλεση. Στους τοίχους και το πάτωμα ήταν ακόμη ξερό το αίμα του. “Εδώ θα χυθεί και το δικό σου” του έλεγαν. Και ο γιατρός Αντώνης Πλουμίδης που πεθανε σε βαθύ γήρας, έλεγε συχνά: “Χάιδεψα το αίμα του Στρατή στον τοίχο με τα χέρια μου”.

Στο Ηράκλειο επικράτησε σύγχυση. Ο εισαγγελέας γράφει για θάνατο από αδέσποτη σφαίρα, ενώ το πιστοποιητικό θανάτου, ένα ντοκουμέντο που έχω στα χέρια μου, για ανακοπή. Οι αρμόδιοι δεσμεύτηκαν ότι θα τιμωρηθούν οι υπεύθυνοι. Ο νομάρχης και ο διοικητής Ν. Δραμητινός ο οποίος ακριβώς εκείνες τις ώρες των βασανιστηρίων δήλωσε ότι έλειπε από την υπηρεσία του, εκφράζουν τη λύπη τους, ενώ ο υπουργός Δημ. Τάξης Ναπ. Ζέρβας δηλώνει ότι ο διοικητής της Χωροφυλακής προσπαθεί να δικαιολογήσει τους δυο συλληφθέντες κατηγορούμενους. Σε λίγες ημέρες ο διοικητής Ν. Δραμητινός υποχρέωσε, απειλώντας το δικηγόρο Στ. Μαυράκη, να δώσει στην οικογένεια του Σ.Π. κάποια μικροαντικείμενα. Η οικογένεια του Περγαλίδη δηλώνει ότι το χρυσό του δακτυλίδι, το ρολόι του και 300 δρχ. που είχε μαζί του τα άρπαξαν στην Ασφάλεια.

Το συνδικαλιστικό κίνημα στο Ηράκλειο είχε σβήσει τότε με τη δολοφονία του Στρατή Περγαλίδη, καθώς και τα υπόλοιπα στελέχη του φυλακιστηκαν και εξορίστηκαν. Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης επέζησε, συνεργάστηκε με το κράτος και επί 28 χρόνια ήταν πρόεδρος του ΕΚΗ. Κατέλαβε και άλλες σπουδαίες θέσεις, πολέμησε τις αριστερές ιδέες και τον χαρακτήριζε φοβερός αντικομμουνισμός, όπως βλέπομε στην εφημερίδα του ΕΚΗ “Εργάτης” και στα πρακτικά κάποιων σωματείων που σώζονται (Τα αρχεία του 1946, 1947 και 1948 δεν υπάρχουν. Χάθηκαν). Έτσι βλέπομε ότι στις 31-1-1948, επτά μήνες μετά τα βασανιστήριά του στην Ασφάλεια ο Ανδρέας Σταυρουλάκης, ως πρόεδρος του ΕΚΗ στη γενική συνέλευση των Λιμενεργατών - Φορτοεκφορτωτών καλεί τους εργάτες να πάρουν θέση κατά των συμμοριτών που θέλουν μαζί με τους Σλαύους να υποδουλώσουν το Έθνος. Στις 14-8-1948, σε άρθρο του στην εφημ. “Εργάτης” με τίτλο “Η Ελλάς αναπνέει” γράφει: “Τέλος οι Εαμοβούλγαροι...”, και αλλού: “Η εργατική τάξη επαινεί το Διοικητή Ασφαλείας Ν. Δραμητινό και θα βοηθήσει στην ανοικοδόμηση των αστυνομικών τμημάτων του Συντριβανιού...”.

16-10: Απευθυνόμενος προς τους βασιλείς, που επισκέφθηκαν το ΕΚΗ, ο Α. Σταυρουλάκης είπε: “Υπο την ηγεσία σας το Έθνος συνέτριψε την έξωθεν επιβουλήν των σλαυοφώνων”... Ο Ναπολέων Περγαλίδης, ωστόσο, μου είπε ότι κάποτε τον συνάντησε και τότε του’δειξε τα σημάδια στα πόδια του... Το ΕΚΗ μετά τις 14 Ιουνίου έπαιξε ρόλους διαφορετικούς. Έγινε ένα από τα γρανάζια της εξουσίας...

Μια περίοδος είχε κλείσει.

Συμπεράσματα

Η μελέτη του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου στον εμφύλιο αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο την τραγική αλήθεια, ότι ο εμφύλιος αποτελεί την αγριότερη μορφή πολέμου. Είναι πιο εύκολη στο πρώτο της μέρος, για το οποίο υπήρχαν ως πηγές μας τα πρακτικά του ΕΚΗ, δηλαδή ως το Φεβρουάριο του 1945. Για τα έτη 1945, 1946, 1947 και 1948, πηγές αποτέλεσαν ο ηρακλειώτικος Τύπος, καθώς και οι εφημερίδες των άλλων τριων νομών της Κρήτης, ο αθηναϊκός, καταγραφές επιζώντων συνδικαλιστών της εποχής, μαρτυρίες μελών των οικογενειών των θυμάτων και άλλων προσώπων που έζησαν τα γεγονότα, και ένα σύνολο βιβλίων γραμμένων τόσο από ιστορικούς όσο και από συγγραφείς-θύματα. Όλοι αυτοί ταλαιπωρήθηκαν και αιμορραγούν ακόμη σήμερα οι βαθιές τους πληγές, χωρίς να ευθύνονται ούτε για τις επιλογές των, πολιτικών ή των κομμάτων τις αποφάσεις και τα λάθη, ούτε για των ξένων τις επεμβάσεις που υπαγορεύθηκαν από παντός είδους συμφέροντα. Οι καταγραφές προϋποθέτουν την άγρυπνη και νηφάλια κριτική σκέψη, την επιφύλαξη και προπάντων τη συναισθηματική “ουδετερότητα” του καταγραφέα. Αυτό ίσως να είναι ανέφικτο, αν η οικογένεια του καταγραφέα είχε ανάμιξη στα γεγονότα από τη μια ή την άλλη πλευρά.

Ερευνώντας την πορεία του ΕΚΗ και των συνδικαλιστών του, κατά το πλείστον κομμουνιστών, μια διαρκής θλίψη μας κατέχει. Κορυφώνεται κατά τη μελέτη των επιστολών, των προ των εκτελέσεων σημειωμάτων, των ημερολογίων, ή την ώρα της καταγραφής αναμνήσεων των τότε παιδιών, όπως η Εριέτα Περγαλίδη και ο Ναπολέων Περγαλίδης, η Γιάννα Ποδιά, η Μαρία Πλουμίδου-Παπαδάκη, τα αδέρφια του γεωπόνου Μιχ. Λαμπράκη.

Από αυτή λοιπόν την έρευνα “θλίψης” που σε καθηλώνει, κυρίως αν έχεις βιώσει το μεγαλείο και το θαύμα της Αντίστασης, βγαίνουν τα παρακάτω συμπεράσματα:

Για την τότε δράση και λάμψη του ΕΚΗ διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο: α) Οι εμπειρίες και οι ιδέες της Εθνικής Αντίστασης. β) Η δυστυχία, η πείνα, οι αρρώστιες που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. γ) Η απόφαση των εργαζομένων να εμποδίσουν την εκμετάλλευση αυτού του πόνου και της δυστυχίας. δ) Η συνδικαλιστική παράδοση του ΕΚΗ. ε) Η ηγεσία του, που είχε ατσαλωθεί από την εμπειρία της μεταξικής δικτατορίας και της Κατοχής αλλά και της προδικτατορικής περιόδου. Κατά το πλείστον πρόσφυγες, μέλη του ΕΚΗ και της Αριστεράς με οράματα σοσιαλιστικά. ζ) Οι εκτιμήσεις της Διοίκησης, κυρίως του Προέδρου του ΕΚΗ Στρατή Περγαλίδη, ήταν σοβαρές και εκείνος μορφή προικισμένη με τη δύναμη του λόγου, με ταξική συνείδηση, ανθρωπισμό και χαρακτήρα δυνατό γνώσεις κοινωνικοπολιτικές, ιστορικές, για το συνδικαλισμό, τους εργάτες και τους επαγγελματίες. Είναι φανερό πως η προσωπικότητα του Σ.Π. επηρέασε τα πράγματα στο ΕΚΗ.

η) Για την Αριστερά το Ηράκλειο είχε μεγάλη σπουδαιότητα. Για τούτο έρχονταν σπουδαία στελέχη της συχνά για ενημέρωση και προπαγάνδα, όπως ο Σβώλος, ο Θανασέκος κλπ. Η δύναμη της Αριστεράς στο Ηράκλειο ήταν πολύ μεγάλη, όπως φαίνεται και από το ενδιαφέρον του κράτους (με τις επισκέψεις κυβερνητικών στελεχών) και του ξένου παράγοντα. Ο αποκεφαλισμός του λαϊκού κινήματος από προσωπικότητες όπως εκείνες των στελεχών του ΕΚΗ, στέρησε το νομό από ένα πολύτιμο δυναμικό που θα πρόσφερε σε πολλούς φορείς όταν θα ερχόταν η ηρεμία.

Τα γεγονότα του Ιουνίου 1947 πρέπει να ερμηνευτούν αφού τοποθετηθούν μέσα στην κορύφωση του σύντομου Εμφυλίου στην Κρήτη, όπως και όλη η πορεία του ΕΚΗ μέσα στην εξέλιξη του Εμφυλίου στην Ελλάδα.

Μελετώντας την τραγική πορεία του ΕΚΗ βλέπομε πώς δούλεψε ο ξένος παράγων, οι Έλληνες πολιτικοί που κυβερνούσαν, σε ποιους ανατέθηκε η εξόντωση των Αριστερών, ποιο ήταν το κράτος και ποιο το παρακράτος. Ακόμη βλέπομε απο κοντά τα όρια της ανθρώπινης αντοχής και αντίστασης, και προς τα πάνω και προς τα κάτω: στον Περγαλίδη, στο Χατζηγεωργίου, στο Σταυρουλάκη, αλλά και από την άλλη μεριά στα εκτελεστικά όργανα των αποφάσεων του κράτους.

Η μελέτη του ΕΚΗ μας δίνει όχι μόνο την εικόνα της εργατικής τάξης αλλά και όλο το κοινωνικοπολιτικό περίγραμμα της εποχής εκείνης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Τα σωζόμενα πρακτικά του ΕΚΗ.

• Ο Τύπος του Ηρακλείου (φιλοεαμικός και αντιεαμικός) από 1944 εως 1948, και των Χανίων, Ρεθύμνου και Λασιθίου των ετών 1946 και 1947.

• Από το ΕΚΗ η εφημερίδα “Εργάτης”.

• Εφημερίδα “Πατρίς” Ηρακλείου του Ιουνίου 1998 (δημοσιεύματα Αλέκου Ανδρικάκη).

• Καταγραφές επιζώντων συνδικαλιστών, μελών της οικογένειας Περγαλίδη, μαρτυρίες όπως της πρώην δημάρχου Αρχανών κ. Μαρίας Πλουμίδου-Παπαδάκη, του Νίκου Κοκοβλή κ.α.

• Αδάμ Κοκολάκη, Πορεία μιας ζωής, Ηράκλειο 1994.

• Νικόδημου Κριτσωτάκη, Ιστορικές σελίδες, Εκδ. Σφακιανός, Ηράκλειο 1988.

• Μιχ. Κοκολάκη, Ανατολική Κρήτη: Κατοχή-Αντίσταση-Εμφύλιος, Εκδόσεις Αλφειός, Αθήνα.

• Τάσου Βουρνά, Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας, τόμος 4ος: Εμφύλιος, Εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1981.

• Γιώργου Μαργαρίτη, Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Αθήνα 2001.

• Ιστορία μας αδούλωτης οικογένειας. Παύλου Ζωγραφιστού Ηράκλειο 1989.

• Άννα Μανουκάκη-Μεταξάκη από τις ερευνητικές της εργασίες.

1. Το Συνδικαλιστικό Κίνημα στο μεσοπόλεμο (εισήγηση στο Θ’ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο).

2. “Το Εργατικό Κέντρο Ηρακλείου στον Εμφύλιο (εισήγηση -Χανιά 2006 στο Συνέδριο της Ιστορικής, Λαογραφικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας).

Σημειώσεις - παραπομπές:

1. Ο Γιάννης Τριανταφύλλου ήταν γνωστός συνδικαλιστής της προδικτατορικής περιόδου (4ης Αυγούστου) παλιός κομμουνιστής και μαχητής στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία μέρα. Στο σπιτι του στη Φορτέτσα ξεκίνησε το ΠΑΜ. Τον Αύγουστο του 1946 όλα δείχνουν πως έχουν γίνει ήδη προγραφές. Πρώτοι προγραμμένοι είναι ο Περγαλίδης (ο οποίος κατηγορείται για δονκιχωτισμούς και χειραγώγηση των “κοπελιών” του), ο Σταυρουλάκης ο Χατζηγεωργίου και ο Τριανταφύλλου. Αυτοί οδηγούνται συχνά σε δίκες και φυλακίσεις.

2. Ο Χρ. Χατζηγεωργίου γεννήθηκε το 1914 στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, το πρώτο από τα 4 παιδιά της αγροτικής του οικογένειας, της οποίας υπήρξε από μικρός μοναδικός προστάτης. Τα δυο αδέλφια του Κώστας και Μανόλης, κι αυτός έγιναν μέλη του Σωματείου Τσαγκαράδων στο οποίο έγινε πρόεδρος το 1930. Το 1944 πήρε μέρος στην ανασύσταση του ΕΚΗ ως πρόεδρος του σωματείου του και έγινε αντιπρόεδρος του Εργατικού Κέντρου. Ήταν πατέρας 4 παιδιών, όταν έξω από τη Νομαρχία στο συλλαλητήριο για την απελευθέρωση του Στ. Περγαλίδη και του Ανδρ. Σταυρουλάκη στις 13-6-1947, δολοφονήθηκε από τους πρώτους πυροβολισμούς της αστυνομίας, την ίδια στιγμή που έπεφτε νεκρός ο αδελφός του Κώστας λίγα μέτρα πιο πέρα.

3. Βλ. Αδάμ Κοκολάκη, Πορεία μιας ζωής, Ηράκλειο 1994, και τη μαρτυρία της Εριέτας Περγαλίδη, δεκάχρονης τότε κόρης του Στρατή Περγαλίδη.