Συνέντευξη στην Κατερίνα Μυλωνά
Έχει πείσμα, θέληση, αποφασιστικότητα και εκτός από έναν μακρύ κατάλογο με διακρίσεις στον τομέα της, έχει στο βιογραφικό της και τη διάκριση “Γυναίκα της Χρονιάς” από το L.I.F.O. το 2013.
Η διευθύντρια ερευνών στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, κ. Παναγιώτα Ποϊράζη, μιλά στην «Π» για την έρευνά της για τους δενδρίτες, ενώ αναφέρει πως «θέματα όπως η συνείδηση και πώς αυτή προκύπτει μέσα από τα κυτταρικά κυκλώματα του εγκεφάλου ή ακόμα το πώς συνδυάζονται πληροφορίες σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ώστε να ληφθεί μία απόφαση, εξακολουθούν να αποτελούν άλυτα μυστήρια».
Η συνέντευξη
Η συνέντευξη που παραχώρησε στην «Π» έχει ως εξής:
Η τελευταία σας διάκριση έρχεται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Μοριακής Βιολογίας. Εξηγήστε μας τον στόχο της έρευνάς σας για την οποία ξεχωρίσατε.
«Η ερευνητική δραστηριότητα της ομάδας μου εστιάζει στην αποκρυπτογράφηση των μηχανισμών του εγκεφάλου, που σχετίζονται με τη δημιουργία, αποθήκευση και ανάκληση των αναμνήσεων. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε διαφέρουν σημαντικά από τις συνήθεις πρακτικές, καθώς βασίζονται αποκλειστικά σε υπολογιστικές προσεγγίσεις, οι οποίες δεν υπόκεινται στους περιορισμούς της τρέχουσας εργαστηριακής τεχνογνωσίας και υλοποίησης. Πιο συγκεκριμένα, αναπτύσσουμε μοντέλα που προσομοιώνουν αξιόπιστα την ηλεκτροφυσιολογική δραστηριότητα των νευρικών κυττάρων υπό διαφορετικές πειραματικές συνθήκες και ενόσω επιτελούνται οι διεργασίες της μνήμης. Στη συνέχεια, μεταβάλλουμε διεξοδικά τις παραμέτρους του μοντέλου, ώστε να εντοπίσουμε όσους μηχανισμούς συμβάλλουν καταλυτικά στην εκάστοτε διεργασία. Η επιλογή της θεωρητικής προσέγγισης όχι μόνο επαυξάνει τους ορίζοντές μας ως προς την κατανόηση των μυστηρίων του ανθρώπινου νου, μα δύναται να αποκαλύψει και νέους στόχους για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση, φαρμακευτική ή μη, των νευρο-εκφυλιστικών νόσων.
Η εκλογή μου ως μέλους του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Μοριακής Βιολογίας είναι ιδιαίτερα τιμητική, καθώς αναγνωρίζει και επιβραβεύει τις προσπάθειες ετών. Όχι μόνο τις δικές μου αλλά και των συνεργατών μου, καθώς η έρευνα, όπως αντιλαμβάνεστε, είναι ομαδικό άθλημα! Η δική μας συμβολή αφορά τη μελέτη του ρόλου των δενδριτών στις υποκείμενες διεργασίες της μνήμης και της μάθησης. Οι δενδρίτες είναι λεπτές παραφυάδες που εκφύονται από τα σώματα των νευρικών κυττάρων και αναπτύσσουν περίπλοκα, μα οργανωμένα, κυκλώματα αναμετάδοσης πληροφοριών, όπως οι τηλεφωνικές γραμμές στα δίκτυα επικοινωνιών.
Αυτό που δείξαμε στο εργαστήριό μου, στο ΙΜΒΒ-ΙΤΕ, είναι ότι οι δενδρίτες δεν αποτελούν απλώς το βιολογικό ανάλογο των τηλεφωνικών γραμμών, αλλά επεξεργάζονται έξυπνα τις πληροφορίες που λαμβάνουν, αποφασίζοντας ουσιαστικά για το εάν η πληροφορία θα μεταφερθεί, ενισχυθεί ή συνδυαστεί με άλλες πληροφορίες, προτού αποσταλεί στον επόμενο νευρώνα. Προβλέψαμε, δηλαδή, την ύπαρξη ενός ισχυρού συστήματος επεξεργασίας πληροφορίας σε δομές (τους δενδρίτες), οι οποίες μέχρις προσφάτως θεωρούνταν άνευ ιδιαίτερης σημασίας. Πέραν της πρόβλεψης ύπαρξής του, περιγράψαμε λεπτομερειακά τους μηχανισμούς που το υποστηρίζουν, ώστε να διευκολυνθεί πειραματικά η επιβεβαίωσή του. Τέλος, έχουμε προτείνει ότι οι δενδρίτες συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση της ικανότητας του εγκεφάλου να μαθαίνει και να συσχετίζει νέες αναμνήσεις. Κίνητρο για τη συνέχιση των εντατικών προσπαθειών μας αποτελούν οι πειραματικές μελέτες που επιβεβαιώνουν τις προβλέψεις μας, επικυρώνοντας ουσιαστικά την προβλεπτική αξία των υπολογιστικών μοντέλων και ιδεών μας».
Ποιος είναι ο απώτερος στόχος σας; Να αποτελέσουν παρελθόν νόσοι όπως το Alzheimer και ο καρκίνος;
«Θα έλεγα να συμβάλουμε στην ταυτοποίηση/διερεύνηση των μηχανισμών που επιτρέπουν τη δημιουργία μνημών, ώστε να εξευρεθούν αποτελεσματικές θεραπείες για τις νόσους εξασθένισης της μνήμης. Η νόσος Alzheimer συνιστά τη γνωστότερη αυτών, ωστόσο υπάρχουν πληθώρα άλλων, συμπεριλαμβανομένων και κοινών παθήσεων, όπως το χρόνιο stress, οι αγχώδεις διαταραχές, ακόμη και η φυσιολογική γήρανση που δυσχεραίνουν την καθημερινότητά δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων».
Ο εγκέφαλος
Υπάρχουν πολλά ανεξερεύνητα σημεία στον ανθρώπινο εγκέφαλο που, αν τα γνωρίσουμε, θα έχουμε ένα όπλο στα χέρια μας ενάντια ορισμένων ασθενειών;
«Ναι, φυσικά. Παρόλο που η τεχνολογία έχει σημειώσει αλματώδη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια και οι γνώσεις μας για τον εγκέφαλο έχουν εμπλουτιστεί εντυπωσιακά, πολλές πτυχές παραμένουν αχαρτογράφητες. Για παράδειγμα, θέματα όπως η συνείδηση και πώς αυτή προκύπτει μέσα από τα κυτταρικά κυκλώματα του εγκεφάλου ή ακόμα το πώς συνδυάζονται πληροφορίες σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου ώστε να ληφθεί μία απόφαση, εξακολουθούν να αποτελούν άλυτα μυστήρια. Επιπλέον, παρόλο που έχουμε μάθει πολλά με τη χρήση πειραματόζωων, θεωρώ ως σημαντικότερο εμπόδιο στην προσπάθεια αντιμετώπισης ασθενειών τις περιορισμένες γνώσεις μας για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ελπίζουμε οι νέες τεχνολογίες, όπως π.χ. η μη επεμβατική ενεργοποίηση νευρικών κυκλωμάτων με τη χρήση ηλεκτρικών πεδίων, να επιτρέψουν την κατανόηση του πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος και συνεπώς να ανοίξουν νέους δρόμους για την αντιμετώπισή τους».
Η πολιτεία
Ένας επιστήμονας σήμερα στη χώρα μας έχει σύμμαχό του την πολιτεία;
«Δυστυχώς όχι, αν και ομολογουμένως η κατάσταση μοιάζει να βελτιώνεται με την ίδρυση του ΕΛΙΔΕΚ. Αναφέρομαι στην έλλειψη τακτικής κρατικής χρηματοδότησης και γενικότερα στην απαξίωση της έρευνας, ειδικά της βασικής έρευνας, στην Ελλάδα. Δυστυχώς η έρευνα δεν αναγνωρίζεται από την πολιτεία ως κύριος πυλώνας ανάπτυξης, τεχνολογίας αλλά και ανθρώπινου δυναμικού. Αντʼ αυτού, οι κρατικές χρηματοδοτήσεις πάγωσαν λόγω της κρίσης, εναποθέτοντας την επιβίωση της έρευνας την τελευταία επταετία σχεδόν αποκλειστικά στην ικανότητα των ερευνητών να εξασφαλίσουν ευρωπαϊκά και διεθνή ανταγωνιστικά προγράμματα. Αυτή η ανασφάλεια σε συνδυασμό με το γενικότερο κλίμα οικονομικής δυσπραγίας. είχε ως αποτέλεσμα να εγκαταλείψουν τη χώρα πολλοί αξιόλογοι ερευνητές. Ευτυχώς η κατάσταση βελτιώνεται με την ίδρυση του ΕΛΙΔΕΚ, κάτι που θεωρώ μεγάλη επιτυχία για τη χώρα. Είναι η πρώτη φορά που η ερευνητική/ακαδημαϊκή κοινότητα αποκτά ουσιαστική πολιτειακή υποστήριξη/αντιπροσώπευση μέσω της δημιουργίας ενός αυτόνομου οργανισμού χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας».
Πού νομίζετε πως οφείλεται η θέση που έχει το ΙΤΕ όχι μόνο στα ελληνικά δεδομένα αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο;
«Οφείλεται πρωταρχικά στην επιστημονική αριστεία των ερευνητών του και την δέσμευση/ικανότητά τους να εξασφαλίζουν ανταγωνιστικές, υψηλού κύρους χρηματοδοτήσεις. Η ύπαρξη των απαραίτητων υποδομών, η στήριξη του διοικητικού/τεχνικού προσωπικού, καθώς και η στενή συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης είναι επίσης σημαντικοί παράγοντες επιτυχίας του Ιδρύματος».
